Rehber | Kategoriler | Konular
YOSUNLAR (Algler)
Alm. Algen (pl.), Fr. Algues (pl.), İng. Algae. Tatlı veya tuzlu sularda yaşayan tek veya çok hücreli organizmalar. Su yosunları; mavi-yeşil su yosunları (Cyanophyceae) ve gerçek su yosunları Algler= Phycophyta) olarak ikiye ayrılır.
Mavi-yeşil su yosunları: Tek hücreli ilkel organizmalardır. Ototrofturlar. Klorofil, karatinoitler ve fikoeritin maddesini taşırlar. Bu iki maddenin oranına göre hücreler mavimsi veya kırmızımsı görünürler. Hücrelerinin gerçek çekirdekleri yoktur. Bunlar serbest veya koloniler hâlinde yaşarlar. Üremeleri eşeysizdir ve hücrelerinin ikiye bölünmeleri sûretiyle olur. Bu su yosunları yeryüzünün bütün bölgelerine yayılmıştır. Nemli topraklarda, özellikle tatlı sularda, bâzan tuzlu sularda, ağaç kabuklarında, kayalar üzerinde ve arktik bölgelerde yaşarlar. Bâzı türleri kaplıca sularında 70-80 dereceye kadar dayanabilirler. Su üzerinde bilhassa göl ve havuzların yüzeylerinde ?suçiçeği? denilen ve diğer plankton bitkilerin de katıldığı yeşilimsi bir örtü hâsıl ederler. Mavi-yeşil su yosunlarının bir kısmı mantarlarla birlikte likenleri meydana getirirler. Mavi-yeşil su yosunlarının bâzı türleri hayvanlar için zehirlidir. Bu su yosunları bakımından zengin olan suyu içtiklerinde ölümle neticelenen zehirlenmeler görülür. Mavi-yeşil su yosunlarına örnek olarak şunlar verilebilir: Nostoc, Gloeocapsa, Microcystis flos-equae (Su çiçeği yapar.), Arabaena gibi.
Gerçek su yosunları (Algler= Phycophyta): Tek veya çok hücreli, çeşitli renklerde, ototrof, ipliksi su bitkileridir. Klorofil taşırlar. Hücrelerinin gerçek çekirdekleri vardır. Eşeysiz üremeleri yanında eşeyli üremeleri de vardır. Eşeyli üremeleri izogami, anizogami, ovogami şekillerinde olur. Spor ve gametleri meydana getiren organları bir hücreden meydana gelir. Bu bölümdeki su yosunları yedi sınıfa ayrılır: 1) Öglenalar, 2) Ateş rengi su yosunları, 3) Altın rengi su yosunları, 4) Yeşil su yosunları, 5) Sarı su yosunları, 6) Esmer su yosunları, 7) Kızıl su yosunları.
Bu bölümdeki su yosunları içerisinde tek hücreli ve mikroskobik formlardan, çok hücreli ve denizlerde zayıf, kısa dalgalı ışığın girebileceği yerlere (60-200 m) kadar inebilenleri, boyları 100 metreye ve ağırlıkları 100 kg'a kadar varan su yosunları ile gıdâ olarak ve sanâyide kullanılan türlerine rastlanılır. Bunlara âit bâzı misâller verilebilir. Yeşil su yosunlarından Cheorella türleri çabuk üreyen kolayca yetiştirilen tatlı su algleridir.
Protein ve vitamin A, C bakımından zengindir ve besleyici özelliktedir. Kurutularak una ilâve etmek sûretiyle gıdâî önem kazandırılır. Antibiyotik elde edilmesinde (krorellin) kullanılabilmektedir. Yine bâzı Ulva türleri salata olarak kullanılmaktadır. Bâzıları (Chara ve Nigalla) kalsiyum karbonatça zengindirler.
Tek hücreli su yosunlarından olan diatome'ler bugün sanâyide kullanılan en önemli su yosunlarındandır. Jeolojik devirlerde üremiş olan diatomeler suların, denizlerin dibine çökerek silisli kabuklarından meydana gelen kalın tabakalar meydana getirmişlerdir. Bu tabakalar bugün ya göl diplerinde veya toprak arasında kalmıştır. Bu tabakaların kalınlığı bâzan 15-25 m'yi bulmaktadır. Diatomeler ve kalıntılarından meydana gelen bu toprağa diatome toprağı, kieselgur, diatomit veya tripoli gibi isimler verilir. Memleketimizde Ankara, Erzurum, Kayseri ve Afyon civârında rastlanmaktadır. Bu toprağın rengi kirli beyazımsı veya beyazdır ve hafiftir. % 60-90 silis taşır. Sanâyide önemlidir. Meselâ hacminin 2-4 misli su çektiğinden asit gibi zararlı maddelerin ambalajlanmasında, yanmadığından ve ısıyı nakletmediğinden fırınların izolasyonunda; sert olduğundan mâdenî eşyâların temizlenmesinde; nitrogliserin ile karıştırılarak dinamit yapımında; flitrasyonda vs. kullanılır.
Esmer su yosunlarından bâzı laminoria türleri alginik asit ve tuzların elde edilmesinde kullanılır. Bu ise eczâclık tekniğinde tablet ve süspansiyon hazırlanmasında, gıdâ sanâyiinde, konservecilikte, kozmatik sanâyiinde, tekstil sanâyiinde çok kullanılır. Fucus türlerinden iyot elde edilmesinde çok faydalanılmıştır. Ayrıca kızıl su yosunlarından olan Gelidium türlerinden Agar elde edilmesinde çok faydalanılır. Agar yapısında polisakkaritler taşır. Tedâvide, bakteriyolojide, eczâcılık sanâyiinde, gıdâ sanâyiinde kullanılır.
Bugün memleketimizin sâhillerinde de yukarıdaki sınıflara âit 120 civârında su yosun türü tespit edilmiştir. Fakat dünyâ üzerinde su yosunlarından en çok faydalanan ve onların kültürünü yapan ülkelerin başında Japonya gelmektedir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.