Rehber | Kategoriler | Konular
ETER
Alm. Ather m, Fr. Ether m, İng. ether. Karbon, hidrojen ve oksijenden meydana gelen, R-O-R1 genel formülü ile gösterilen organik maddeler sınıfından herhangi bir üye. R ve R1 alkil veya aril gruplarıdır (R ve R1 aynı bir grup veya ayrı da olabilirler. Aynı olmaları hâlinde eter basit bir eterdir. Farklı iseler karışık eter sözkonusu olur). Bu sınıfın en tanınmış üyesi, anestezik (uyuşturucu) bir madde olan dietileter (veya kısaca ?eter?)dir. Bu sınıfa âit başlıca dimetil eter (CH3)2O, diizopropil eter (CH3)2CH.O.CH(CH3)2 ve siklik eterler (meselâ etilen oksit,CH2 CH2O) sayılabilir.
Dietil eter: Renksiz, uçucu ve kolayca alevlenebilen bir sıvı olup, kaynama noktası 35°C, donma noktası -117,4°C ve yoğunluğu da 0,736 g/cm3tür. Kuvvetli, karakteristik bir kokusu ve tatlımsı bir tadı vardır. Suda az çözünür. Alkolde ise her oranda çözünür. İyodu, bromu, uçucu yağları, bitkisel yağ ve reçineleri, saf kauçuğu ve bâzı bitki alkaloitlerini çözer. Alkolle karışık olarak nitroselüloz için önemli bir çözücü meydana getirir. Buharının hava veya oksijen ile olan karışımı şiddetli patlayıcıdır. Eter cam şişelerde, demir ve teneke kaplarda nakliye edilebilir.
Elde edilmesi: Eterin birkaç üretim metodu olmakla berâber en yaygın olanı sülfürik asit katalizörlüğünde etil alkolden sentezidir. Katalizör 5 kısım % 90'lık alkol ve 9 kısım derişik sülfürik asid karışımıdır. Bu karışımı ihtivâ eden reaktörden (reaksiyon kabı) alkol akımı geçirilir. Reaksiyon ortamının sıcaklığı 127°-140°C arasında tutulur. Muhtelif ara reaksiyonlar olmakla berâber toplam reaksiyon şu şekildedir:
(H2SO4)
2C2H5OH ???® C2H5 -O - C2H5 + H2O
Etil Alkol Dietil Eter
Reaksiyon sonucu karışım damıtmaya tâbi tutulur. Kalsiyum klorür veya kireçle ortamdaki su tutulur. Az miktardaki su veya alkol mevcudiyeti metalik sodyum ilâvesiyle açığa çıkan hidrojen gazından tesbit edilebilir.
Mutlak (saf) eter su, alkol ve asidik safsızlıktan kurtarılmış eterdir. Teknik (veya ticârî) eterin doymuş kalsiyum klorür çözeltisiyle yıkanması ve bunu tâkiben metalik sodyumla hidrojen gazı çıkışı duruncaya kadar muamele edilmesiyle elde edilir.
Reaksiyonları: Eter kimyâsal olarak nisbeten inerttir. Aktif metallerden ve bazlardan etkilenmez. Bâzı asitlerden etkilenir. Kromik asit, eteri, asetaldehit, asetik asit ve etilasetata reaksiyon şartlarına bağlı olarak yükseltger. Ozonla oksitlenme ise asetaldehit, hidrojen peroksit ve organik peroksitler karışımı ürünler meydana getirir. Birçok şartlarda hava ile de peroksitler meydana gelir. Bu reaksiyonlar bâzı metallerin (meselâ bakır) mevcudiyetinde engellenir. Eterin hidrojen iyodürle 0°C'de reaksiyonu etil iyodür, su ve az miktarda sülfürik asitle 180°C'de reaksiyonu da alkol verir. Brom ve bir çok metalik tuzlarla kristalize bileşikler meydana getirir.
Kullanılışı: Başlıca kullanılma alanı olarak dumansız pudra üretimi, organik sentezler (bir çözücü olarak, analitik kimyâ ve tıp sayılabilir. Hastayı cerrahî girişimlere hazırlamak için ilk olarak kullanılan genel bir uyuşturucudur. Teneffüs edilen havada % 3-10 nisbetinde eter bulunması, cerrahî anestezi için yeterlidir. Eter, tahriş edici etkisi sebebiyle solunum yolları mukozasındaki bezlerin ve tükrük bezlerinin salgılarını ileri derecede arttırır. Diğer bâzı etkileri olarak kalpte çarpıntı ve ritm bozukluklarına sebeb olması, kas gevşetici olması sayılabilir. Anestezi sonucu kusmaya sebeb olur. Kezâ ADH (antidiüretik hormon) salgısını artırarak idrar hacmini azaltır. Bu özellikleri ve kolayca alevlenebilme tehlikesinden dolayı, eter tıpta artık pek kullanılmamaktadır.