Rehber | Kategoriler | Konular
SüRTüNME
Alm. Reibung (f), Fr. Frottement (m), friction (f), İng. Friction. Birbirine temas eden iki yüzeyden birinin, diğerinin izâfi (bağıl) hareketine karşı gösterdiği direnç. Fizikte temel olarak üç tip sürtünme vardır:
1. Kayma sürtünmesi (statik sürtünme).
2. Yuvarlanma sürtünmesi (kinetik sürtünme).
3. Sıvı sürtünmesi (vizkozite).
Kayma sürtünmesi başka bir cismin üzerinde kayan bir cismin sürtünmesidir. Sürtünme katsayısı sürtünmeyi yenmek için teğetsel olarak uygulanması gereken kuvvetin, dik basınca oranıdır.
Tanjantı sürtünme katsayısına eşit olan dar açı, sürtünme açısıdır. Belirli iki katı cisim için sâbittir. Bu açının tesbiti deneylerle mümkündür. Katı bir cisim yatay bir düzlem üzerine konur. Yatay düzlemin bir kenarı etrafında dönecek şekilde diğer kenar yavaş yavaş yukarı doğru kaldırılır. Cisim kaymaya başladığı andaki, düzlemin yatayla yaptığı açı tespit edilir ki, bu açı sürtünme açısı olup, tanjantı sürtünme katsayısına eşittir. Sürtünme katsayısı birden büyük, dolayısıyla sürtünme açısı da 45°'den büyük olamaz. Yatay düzleme göre 45° den daha fazla eğim açısı olan eğik düzlem üstünde yerinde kalabilen cisim yoktur. Daha büyük bir açıda yerinde kalabilen bir cisim varsa, onu orada tutabilen kuvvet sürtünme değildir.
Hareket hâlindeki sürtünme kuvvetinin yönü harekete ters olup, ilk hareket esnâsındaki sürtünme kuvvetinden küçüktür. Yuvarlanma sürtünmesi, kayma sürtünmesi yanında ihmâl edilebilecek kadar küçüktür. İmâlâtçı firmalar yatak ve bileziklerde kayma sürtünmesi yerine bu sebepten yuvarlanma sürtünmesini tercih ederler. Yuvarlanma sürtünmesi rulmanlar vâsıtasıyla temin edilir.
Hareketin sürekli olması istenen yerde sürtünme mutlaka zararlıdır. Fazla olması hâlinde hareketi dahi ortadan kaldırabilir. Bu tehlikeyi önlemenin tek yolu mâdenî yağlarla yağlamaktır. Fâtih Sultan Mehmed Han, kızakları yağlayarak üzerinden gemileri karadan yürütüp, Haliç'e indirmiştir. Bununla berâber sürtünmenin faydaları da vardır. Sürtünme olmasaydı hiçbir fren tertibatı işe yaramaz, taşıtların ve nakil vâsıtalarının hiçbirini durdurmak mümkün olmazdı. Sürtünme, kamaların ve vidaların gevşemesini önler. Kayış kasnak sisteminin çalışmasını temin eden ana faktörlerdendir.
Sıvı sürtünmesi (Bkz. Viskozluk)
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.