Rehber | Kategoriler | Konular
POSTA
Alm. Post (f), Fr. Poste, İng. Post. Yurt içi ve dışında bir yerden bir yere mektup, para ve paket gibi gönderilen şeyleri yerine ulaştırmak için, genelde devlet denetimi altında bulunan kurum, ilk insan Âdem aleyhisselâmdan îtibâren insanoğlu, çoğalınca, birbirleriyle haberleşmek ihtiyacı duymuştur. Bu yüzden çeşitli yerlerde merkezler yapılarak posta teşkilâtı kurulmuştur.
Bilinen en eski posta teşkilâtı M.Ö. 2000'li yıllardan îtibâren başlar. Gönderilen şeyler ulaklar tarafından bir yerden bir yere götürülürdü. Pers İmparatoru İkinci Kyros, M.Ö. 6. asırda hâkimiyeti altındaki topraklarda atlı posta tatarları çalıştırıyordu. Roma İmparatorluğu zamânında en etkin posta teşkilâtı kuruldu ve Cursus Puplicus adı verildi. Romalı ulakların hızına 19. asra kadar hiçbir Avrupa devletinde ulaşılamadı.
On dokuzuncu asırda devletlerin hızla gelişmesi posta teşkilâtında değişikliklere sebep oldu. İngiliz eğitimci Rowland Hill'in Posta Yönetiminde Reformun Önemi ve Uygulanabilirliği adlı eserinin 1837'de yayınlanması posta hizmetlerinde bir dönüm noktası oldu. Hill, eserinde mektup taşımacılığının bir mâliyet çözümlemesini yaparak, mâliyet yüksekliğinin sebeplerini ortaya koydu ve bunun nasıl önlenebileceğine dâir teklifler getirdi. Bu tekliflerden biri uzaklığa bağlı olmaksızın tek ücret düzeyinin uygulanması, taşıma ücretinin peşin ödendiğini göstermek üzere zarfın üstüne posta idâresi tarafından satılan pulun yapıştırılmasıydı. Hill'in teklifleri İngiltere'de kısa zamanda uygulamaya konuldu ve ilk posta pulu 1840'ta satışa çıkarıldı. Hill'in teklifleri zamanla diğer ülkelerde de uygulandı. Ucuz haberleşme biçimi olan posta kartı ise 1869'dan îtibâren Avusturya'da kullanılmaya başlandı ve zamanla diğer ülkelere yayıldı.
Milletlerarası postayı hızlandırmak ve birliği sağlamak gâyesiyle 1863'te Paris'te ilk Milletlerarası Posta Kongresi düzenlendi. Kongreye Avrupa ülkeleri yanında ABD de katıldı. 1874'te İsviçre'nin Bern şehrinde ikinci defâ toplanan kongreye 22 ülke iştirak etti. Bu kongrede milletlerarası bir posta birliğinin kurulması kararlaştırıldı. 1878'de bu teşkilât Evrensel Posta Birliği (UPU) ismini aldı. Birliğin çalışmalarına paralel olarak 1878'de para havâlesi, 1885'te paket postası 1920'de posta çekleri, 1947'de ödemeli paketler, 1957'de ise banka havâlesi konularında milletlerarası anlaşmalar yapıldı. Teşkilât 1948'den bu yana Birleşmiş Milletlere bağlı bir uzmanlık kuruluşu olarak çalışmaktadır.
Müslümanlar târih boyunca posta teşkilâtına büyük önem verdiler. İslâmiyet güneşi doğup, İslâm devletinin sınırları genişleyince, merkezle vilâyetler arasında haberleşme ihtiyacı da önem kazandı. Asr-ı saâdette ve dört halîfe zamânında haberleşme için Beytülmâl'den husûsî develer tahsis edildi. Fakat haberleşmenin bir teşkilât olarak ortaya çıkması, düzenli postacılık, ilk defâ hazret-i Muâviye zamânında başladı. Halife hazret-i Muâviye yeminli postacılar sınıfını kurdu. Bu teşkilât kısa zamanda genişleyerek memleketin her yanına yayıldı. Posta teşkilâtının merkezi Bağdat'tı. Teşkilâtta görevli ulaklar için yollarda belirli mesâfelerde menzil adı verilen konaklar, hanlar ve kervansaraylar inşâ edildi. Menziller, muntazam yollarda ve postacıların ihtiyacını karşılayacak imkâna sâhipti. Bu teşkilâtın yanı sıra yaya postacılar, sâiler, sonraları da güvercin postaları kullanıldı.
Müslüman-Türk devletlerinin ilki olan Karahanlılarda ulak ismiyle anılan postacılar vardı. Aynı zamanda haberleşmek için kullanılan ateş kuleleri yapılmıştı. Posta teşkilâtı Büyük Selçuklu Devletinde de önemini korudu. Bu devirde de Karahanlılardaki gibi postacı için ulak kelimesi kullanıldı. Posta teşkilâtı ufak değişikliklerle bütün ortaçağ Müslüman devletlerinde vardı.
Osmanlılar zamânında da posta teşkilâtına çok önem verildi. On altıncı asra kadar haberleşme işleri atlı posta ile yapıldı. On altıncı asırda kurulan posta teşkilâtına Menzil Teşkilâtı adı verildi. Ulakların geçtiği şehir ve kasabalarda, uygun aralıklarla, Menzilhâne adı verilen durak evleri yapıldı. Buralarda görevli olan kişi yeteri kadar at ve kılavuz bulundururdu. On sekizinci asırda menzil teşkilâtında bâzı bozukluklar görüldü. Bunun üzerine Sultan İkinci Mahmûd Han 1824'te Menzilhânelere yeni düzenlemeler getirdi. 1834 yılında ise menzil sisteminin yanısıra posta teşkilâtı kurulmaya başlandı. Üsküdar'dan İznik'e kadar olan yol tâmir edilerek ilk posta arabası bu arada çalıştırıldı. 1839 yılından sonra öncelikle İstanbul-Edirne ve İstanbul-İzmir arasında sonra da diğer vilâyetlerle İstanbul arasında posta teşkilâtı kurulmaya başlanmış, böylelikle menzil usûlü târihe karışmış oldu. 1840'ta kurulan Posta Nezâreti, 1855'te kurulan Telgraf Nezâretiyle 1871'de birleştirildi. Cumhûriyet döneminden beri posta hizmetleri PTT kuruluşu tarafından yürütülmektedir.
Hızla ilerleyen teknoloji sâyesinde posta teşkilâtı günümüzde uçak, tren araba ve vapurdan faydalanarak gönderilen şeyleri zamânında yerine ulaştırmaktadır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.