Rehber | Kategoriler | Konular
LiRiZM
Alm. Lyrismus, Fr. Lyrisme, İng. Lyrism. Edebiyatta bir şâirin hislerini içinden geldiği gibi coşkunlukla şiirine aktarması. Diğer sanat türlerinde de aynı mânâda kullanılır. Lirizm kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir. Lir ve lirik kelimeleri de aynı kökten türemiştir. Lir, Eski Yunanlıların kullandıkları ?U? harfine benzeyen bir çalgı, telli ve yaylı bir saz olup ?harp?ın basit bir çeşididir.
Edebiyatımızda lirizmi; Yûnus Emre, Bâkî, Fuzûlî, Nedim, Şeyh Gâlip, Yahya Kemâl en yüksek seviyeye çıkarmışlardır. Dünyâda ise Fransız şâirlerinden Lamartine, Paul Valéry; İngiliz şâirlerinden Milton, Shakespeare, Shelley, Byron, Keats; Alman şâiri Goethe tanınmış lirik şâirlerdendir.
Türk edebiyatında lirizm, Türklerin İslâmiyeti kabul etmelerinden önceki hayatlarında, bâtıl dinlerin tesirinde gelişir.
Yedinci asır Mani dîninin tesirinde yazılan, anonim, ?Tan Tanrı? şiiri; on birinci asırda Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugati't-Türk isimli eserinde Alp Er Tunga sagusu (ağıt); 16. asırda yazıya geçirilen Dede Korkut kitabında yer alan bâzı manzûm parçalar ile 9 ve 10. asırlarda ortaya çıkan ve 19. asırda yazıya geçen Kırgızların Manas destanı lirik şiir örnekleri sayılırlar. Halk edebiyatında kahramanlık destanları; aşk şiirleri; ağıtlar; Klasik Türk edebiyatında mersiyeler (Bâki'nin Kânûnî Mersiyesi), münâcaat ve na'tlar (Fuzûlî'nin Su ve Gül redefli kasideleri) daha sonraki devirlerin lirik şiirleridir. Klâsik Türk edebiyatı (Divan edebiyatı)nda kullanılan gazel, rubâî ve tuyuğ gibi nazım şekilleri de lirik manzume örnekleridir.
Türk edebiyatında lirik şiirleri ile tanınan şâirler arasında şu isimleri sayabiliriz: Dehhânî (13. asır), Yûnus Emre (12. asır), Kâdı Burhâneddin (ölm. 1398), Nesimî (ölm. 1404), Ali Şir Nevâî (ölm. 1501), Bâbür Şah (ölm. 1530), Fuzûlî (ölm. 1556), Bâki (ölm. 1600), Karacaoğlan (17. asır), Nedim (ölm. 1730), Ahmet Hâşim (ölm. 1933), Yahya Kemâl (ölm. 1958), Câhit Sıtkı (ölm. 1956), Orhan Veli (ölm. 1950), Ahmed Hamdi Tanpınar (öl. 1962), Ahmed Muhip Dranas, Necip Fazıl (ölm. 1983).
Lirizm, yalnız edebiyata âit bir anlatım yolu değildir. Günümüzün tiyatro, mûsikî ve şiir gibi sanat türlerinde de kullanılmaktadır: Lirik sanatçı, lirik dram (müzikli dram), lirik tiyatro, Hıristiyan dînî şiirleri, od'ları, korolar gibi. Lirik kelimesi zamanla ?Bir kimsenin hislerini içli, duygulu, coşkulu, ilhâmla dolu bir dille anlatması? mânâsını da kazanmıştır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.