Rehber | Kategoriler | Konular
EMEKLiLiK
Alm. Rücktritt, Fr. Retraite, İng. Retirement. Bir kimsenin belirli bir yaşa kadar prim veya kesenek ödeyerek çalışması ve genellikle ihtiyarlaması, bu yüzden fikrî ve bedenî gücünü kısmen kaybetmesi sebebiyle bu hususdaki kânûnî şartlara hâiz olduğu takdirde eski maaşının bir kısmına herhangi bir hizmet karşılığı olmaksızın hak kazanması hâli.
Emeklilik sisteminin kuruluşu, Osmanlı devletinin ilk zamanlarına kadar uzanır. İlk zamanlarda vâridâtın tahsil usûlü uygulanırken, daha sonraları hizmet aylığına göre emekli aylığı verilmesi sistemi uygulandı. Emeklilik Cumhûriyet devrinde 1930'da yürürlüğe giren 1683 sayılı kânunla ele alınmış, ancak 1934'ten sonra uygulamaya konulabilmiştir.
Sosyal meselelerin en önemlilerinden biri de ihtiyarlıktır. Yaşayan her insan ihtiyarlamaktan, yâni çalışma gücünü yavaş yavaş kaybetmekten kurtulamaz. Yaşlanmış kimselere bir iş karşılığı olmaksızın sağlanan ihtiyarlık aylığı veya ödeneği, bir yandan bu kimsenin çalıştıkları sırada topluma sağladıkları menfaat ve ödedikleri primlerin karşılığını teşkil etmekte, öte yandan da nesiller arasında yardımlaşma fikrini geliştirmektedir. Çalışma kâbiliyetini kaybetmiş insanların cemiyete yük olur durumuna düşmemesini sağlamaktadır. Bilhassa yaşlılara emeklilik gelirleri bir dayanak ve bir teminât olmaktadır.
Yaşlılık ve emeklilikle ilgili sosyal sigortalar ve emekli sandıkları daha ziyâde işçi ve memur gibi başkasına tâbi olarak emeğini arz eden kimseleri korumayı hedef tutmaktadır. Gerçekten geniş mânâda işçi sayılan bu zümrenin ferdî tasarruf yolu ile geleceklerini garanti altına almaları, iktisâdî durumları sebebiyle imkânsız olmaktadır. Mamafih sosyal güvenlik sisteminin yaygın bir hal aldığı gelişmiş ülkelerde emeklilik hakkı, sâdece işçi ve memurlara değil bütün vatandaşlara tanınmıştır.
Diğer toplumların millî gelirlerine, gelişmişliğine göre, yaş haddi ve emeklilikte aldıkları maaşlar değişmektedir. Türkiye Cumhûriyeti hukûkunda, emekliliğe hak kazananlar arasında, çalıştıkları iş kollarına göre farklılıklar vardı. Emekli Sandığına bağlı olarak çalışan memurlar için idârenin emeklilik sınırı 65 yaş kişinin kendi isteğine bağlı emeklilik sınırı, kadınlar için 45, erkek memurlar için 50 yaştı (1989). Sosyal Sigortalar Kurumunda çalışanlar için emeklilik, kadın işçiler 50, erkek işçiler 55 yaş olarak tesbit edilmiş, ancak bu sınır, 1 Ocak 1990 târihinden sonra emekli olan kadın işçiler için 55, erkek işçiler için de 60 yaşa çıkarılmıştı. Bağımsız çalışanlarda da (avukat, muhâsebeci...) yaş sınırı kadınlar için 50, erkekler için 55 yaş sınırı konmuştu. Bu şekilde emeklilik yaş sınırları 26 Şubat 1992'de çıkarılan kânunla ortadan kaldırıldı; kadınlarda 20, erkeklerde 25 hizmet yılını dolduran memur, işçi herkesin, yaşı ne olursa olsun istekleri üzerine emekli olabilir hükmü getirildi. Bağlanan aylıklar toplumların yaşayış standartlarına göredir. Ödenen aylık ve emekli yaşında, çalışan iş kolunun önemli tesiri vardır. Ağır mâden işçilerinin, deniz altında çalışanların, emniyet mensuplarının, askerlerin, hizmetlerinin ağırlığından dolayı emeklilik yaşları düşüktür.
Emeklilik çalışma süreleri bakımından kurumlar arasında bâzı farklılıklar vardır. Emekli Sandığı bünyesindeki memurlar emekliliğe hak kazanmak için kadınların 20, erkeklerin 25 yıl çalışıp kesenek ödemesi şarttır. Sosyal Sigortalar Kurumuna bağlı işçiler de kadınların 20, erkeklerin 25 yıllık çalışma süreleri içinde 5 bin iş günü pirim ödeyerek; bağımsız çalışanlar ise, 25 yıl pirim ödeyerek emekli olabilirler (1989). İlk olarak çalışmaya başlayan sakatlar, yaş sınırı olmaksızın en az 15 yıl sigortalı, 3600 iş günü pirim ödemek şartıyla emekli olurlar. Basın iş kânunlarına bağlı olarak çalışan gazeteciler ile buralarda aynı kânuna tâbi olarak çalışan işçiler, sigortalılar ve kamu kesimindeki basın müşâvirleri hizmet ettikleri her tam yıl için ayrıca 90 günlük îtibârî hizmet süresi eklenmek sûretiyle erken emekli hakkına sâhiptirler.
Çabuk yıpranmaları ve âilevî mükellefiyetleri yüzünden kadınların emeklilik hakkı da genellikle erkeklere nazaran daha erken başlamaktadır. Erken emeklilik hakkının tanınmasının sebebi, sâdece insânî mülâhazalar değil, çalışma çağına giren gençlere iş bulma gibi iktisâdî sebeblere de dayanır. Memleketimizde bütün vatandaşları içine alan bir sosyal güvenlik sistemine henüz ulaşılmadığından, emeklilik aylığından sâdece işçiler, memurlar ve serbest meslek sâhipleri faydalanabilmektedir. Bunlardan işçilere hitâb eden Sosyal Sigortalar Kurumu, memurlarınki Emekli Sandığı ve serbest meslek sâhiplerininki Bağ-kur'dur. Bütün vatandaşları içine alacak bir emeklilik teşkilâtının kurulması için çalışmalar yapılmaktadır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.