Rehber | Kategoriler | Konular
ELEKTRiKLi BALIKLAR (Electrophorus Piscis)
Alm. Elektrische pische (m.pl.), Fr. Poissons électriques, İng. Electric fishes. Elektrik üretebilen ve depolayabilen organlara sâhip, tatlı ve tuzlu su balıkları. Bugün 500'den fazla çeşidi bilinmektedir. Çizgili kas gruplarının değişmesiyle meydana gelmiş olan elektrik üretme organları, balıkların birbiriyle ilgisi olmayan farklı familya türlerinde rastlanmaktadır. En çok bilinenleri; elektrikli yayın balığı (Malopterurus electricus), elektrikli yılanbalığı (Electrophorus electricus), Nilturnabalıkları (Mormyridae) ve elektrikli voltaj balıkları (Torpedo marmorata)dır.
Elektrikli balıklar kendilerini bir elektrik alanıyla çevrelerler. Bu alan içinde kımıldayan her şeyi hissederler. Böylece yiyeceklerini, eşlerini ve düşmanlarını keşfederler. Bu özellik savunmada, avlanmada, yön tâyininde önemli olduğu kadar, eşlerin birbirini bulmasında da etkilidir. Çoğu elektrik balığında elektrik çıkışı, düşük voltajda ve türden türe değişen frekanslarda, aralıklarla olur. Bu aralıklar hayvanın o andaki durumuna göre farklı olur. Meselâ elektrikli yılanbalığı istirahat zamânında sâniyede 1 ilâ 5 defâ, heyecan ânında ise sâniyede 20 defâ elektrik deşarjı yapar. Bir diğer cinsi olan Stenarchus sâniyede 650-1500 voltluk elektriksel bir alan hâsıl eder. Bu alan sudan farklı bir cisme temas edince, balığın derisindeki elektrik duyarlıklı dokular balığı dışarıdan yaklaşan bir cisme karşı uyarırlar. Böylece balık yaklaştığı engelleri fark eder, yön tâyin eder, dar geçitlerden geçebilir. Bu özellik balık için savunma ve haberleşmeye de yarar. Elektrikli yılanbalığının vücut boyunca uzanan bir çift elektrik organı, gerçekte ayrı iş gören üç bölümden meydana gelir. Ana organ en yüksek gerilimi üretir. Savunma ve avını uyuşturmada kullanılır. İkinci organ meydana getirdiği elektrik alanıyla çevreden geçen canlıları ve sudan farklı cisimleri tesbit eder. Üçüncü organ birinciye yardımcı ve tamamlayıcıdır. Elektrik organlarının çalışması beynin denetimine tâbidir. Tatlı su elektrikli balıklarında görme organları zayıf olduğu gibi, yaşadıkları sular da umûmiyetle bulanıktır. Çevrede meydana getirdikleri elektrikî alan, bu balıkların görme ihtiyâcını karşılar. Her ne kadar elektrik organlarının çalışması tamâmiyle açıklığa kavuşturulamamışsa da, bu organların fevkalâde hassas olduğu kesindir.
Elektrik organının yapısı: Birkaç istisnâ dışında elektrik organları, kasılma özelliğini kaybetmiş voltaj üretebilen çizgili kas dokusundan meydana gelir. Bu organlar çeşitli balıklarda göz kasları, vücut kasları veya sinir dokularından ibârettir. (Elektrikli yayın balığında elektrik organı, deri bezlerinin değişmesinden meydana gelir. Deri ile kas arasında bulunup vücudu manto gibi sarar.) Elektrik organlarının hücreleri ?elektroplak? adını alır. Bu hücreler uzun kas hücreleri gibi olmayıp, ardarda sıralanmış disklere benzerler. Yassı tabakalar hâlindedir. Elektrik akımının şiddeti, elektrik plakalarının sayısı ve balığın büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Nilturnabalığının kuyruğunun her iki tarafında 600-3000 elektroplak hücresi vardır. Nilturnabalıkları ürettikleri elektrik alanını bir çeşit radar gibi kullanarak bulanık sularda rahatlıkla avlanırlar. Elektrikli yılanbalığının vücut boyunca uzanan üç elektrik organında 7000 elektroplak hücresi bulunur. Her elektroplak 1/10 voltluk elektrik üretir. Bir torpedo balığının bir çift elektrik organında 500-1500 elektroplak hücresi mevcuttur. 500.000 elektroplaklı olanları da vardır. Elektroplak hücreleri, gözlerin hemen arkasında böbreğe benzer bir çift organda toplanmıştır. Torpedo balığına, kadırga balığı, elektrikli voltaj, uyuşturucu balık veya torpil balığı da denir. Türkiye'de üç türü vardır.
Üretilen voltaj: Güney Amerika ve Afrika tatlı sularında çoğu türler, sâdece birkaç volt üretebilir. Çok yüksek voltaj üretenleri de vardır. Amazon Nehrinde yaşayan elektrikli yılanbalığı, 1 amper şiddetinde ve 500-800 voltluk elektrik üretir. 200 neon ampulünü bir anda yakabilir. Kendi elektriğinden ve hemcinslerinkinden zarar görmez. Afrika tatlı sularındaki elektrikli yayın balığı da 350 volt üretir. Elektrikli voltaj balıkları normalde 50-60 volt elektrik ürettikleri halde, bâzan bunu 220 volta çıkarabilirler. Bu elektrik deşarjları 3 milisâniye sürer ve sâniyede birkaç defâ tekrarlanır. Elektrik gücü zayıf olan balıklarda akım hızlı ve uzun süreli, kuvvetli olanlarda kısa süreli salınır.
İnsanlarda da baş ve ayaklar doğrultusunda vücudu devamlı dolaşan bir elektrik akımı vardır. Bunun şiddeti fertlerde farklıdır. 5-6 mumluk ampülleri vücut elektriğiyle yakabilen insanlara rastlanmıştır. Elektrikiyet özelliği çok olan insanlar, az olanları tesir altına alabilirler. Böyle kimseler bakışları, el sıkışları ve dokunmalarıyla karşılarındakini âdetâ ipnotizma ederler.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.