Rehber | Kategoriler | Konular
TüRKiYE BüYüK MiLLET MECLiSi (TBMM)
Türk milletinin hâkimiyet, yâni sâhipliğini temsil eden her türlü yasama yetkisine sâhip meclis. En yüksek kamu gücü olan TBMM bütün yetkilerini Anayasa'dan alır. 7 Kasım 1982'de halk oyu (referandum) ile kabul edilen Türkiye Cumhûriyeti Anayasası'na göre, 450 milletvekilinden meydana gelir. Anayasanın ilk şeklinde 400 olan milletvekîli sayısı, 1987'de yapılan Anayasa değişikliğiyle, 1961 Anayasasında olduğu gibi 450 olarak belirlenmiştir.
Târihi: Birinci Meşrûtiyetin îlânından sonra, daha önce hazırlanıp îlân edilen tâlimât-ı muvakkateye (geçici tâlimâta) göre yapılan seçimler netîcesinde ilk meclis 20 Mart 1877'de Meclis-i Umûmi-yi Millî adıyla toplanmıştır. Kânûn-i Esâsiye (Anayasaya) göre Meclis-i Umûmî pâdişâh tarafından tâyin edilen 40 üyelik bir Âyân Meclisiyle, her 50.000 kişi için bir üye olmak üzere halk tarafından seçilen Meclis-i Meb'ûsandan meydana geliyordu. Yasama kuvvetinin yürütüldüğü ilk Meclis-i Umûmîde 69'u Müslüman, 46'sı gayri müslim 115 kişi halk tarafından, 40 yerine 26'sı tâyin edilen Âyân Meclisinde üyelerin % 56'sı okuma-yazma bilmiyordu.
Meclisteki milletvekillerinin durumları, ilk günden îtibâren azınlıkların devlet kurmaları için yaptıkları mücâdeleler, verimsiz çalışmalar meclisten arzu edilen faydayı ortaya koyamamıştı. Bunun üzerine 1876 Kânûn-i Esâsî'nin kendisine verdiği hakka dayanarak Sultân Abdülhamîd Han meclisi tâtil etmişti (28 Haziran 1877). Tatil oluncaya kadar meclis elli altı toplantı yapmış, bundan sonra İkinci Meşrûtiyetin îlânına kadar meclis bir daha toplanamamıştı.
1908 yılında İkinci Meşrûtiyetin îlânından sonra yapılan seçimlerde İttihât Terakkî Partisi mecliste çoğunluğu sağladı. Birinci Dünyâ Harbinden sonra meclis feshedilinceye kadar açık kaldı.
Yeni Türk Devletinin ilk meclisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920'de açıldı. Bu mecliste 20 Ocak 1921 günü ilk Anayasa, daha sonra 1924 Teşkilât-ı Esâsiye kabul edildi. 27 Mayıs 1960 yılında yapılan ihtilâlle 1924 Anayasası kaldırılarak 1961 Anayasası kabul edilmiştir. Bu anayasaya göre meclis, Senato ve Millet Meclisinden meydana geliyordu.
12 Eylül 1980 târihindeki askerî müdâhaleyle 1961 Anayasası kaldırılmış, 1982 Anayasası, 7 Kasım 1982 târihinde halk oyuna sunularak kabul edilmiştir. 1982 Anayasası tek meclis sistemini getirmiş, Senato kaldırılmıştır.
TBMM'nin görev ve yetkileri: Kânun koymak, değiştirmek ve kaldırmaktır. Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek, Bakanlar Kuruluna belli konularda kânun hükmünde kararnâme çıkarmak yetkisi vermek, bütçe ve hesap kânun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek. Para basılmasına ve savaş îlânına karar vermek, Milletlerarası antlaşmaları uygun bulmak. Genel ve özel af îlânına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm cezâlarının infâzına karar vermek. Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin vermek.
TBMM'nin kuruluşu: Türkiye Büyük Millet Meclisi, millet tarafından genel oyla seçilen 450 milletvekilinden meydana gelir. Seçimler 5 yılda bir yapılır. Meclis bu beş yıllık süre dolmadan seçimin yenilenmesinde karar verebileceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karâra göre de seçimler yenilenebilir. Süresi biten milletvekilleri yeniden seçilebilir. Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni meclisin seçilmesine kadar devâm eder.
Otuz yaşını dolduran her Türk seçilme şartlarını taşıyorsa, milletvekili olabilir. Türkiye'de oturup Türk vatandaşı olmayanların milletvekili seçilebilmelerine imkân yoktur. Bundan başka milletvekili seçilmesine engel olabilecek başka şartlar da vardır. Bunların başında ilkokul diploması olmamak (1961 Anayasasına göre, okuma-yazma bilmek yeterli oluyordu), askerlik hizmetlerini yapmamış olmak, ağır hapis cezâsıyla kesin hüküm giymiş bulunmak gelir. Bir de hâkim ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yüksek öğretim kurulu üyeleri, kamu kurumu ve kuruluşların me'mur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları. Bunlar görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar, milletvekili seçilemezler (Anayasa m.76).
TBMM üyeleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler. TBMM üyeleri, meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, mecliste ileri sürdükleri düşüncelerinden, meclis tarafından başka bir karar alınmadıkça, bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. Seçimlerden önce veya sonra suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, meclis kararı olmadıkça tutuklanamaz, sorguya çekilemez ve yargılanamaz.
TBMM'nin faaliyetleri: TBMM her yıl Eylül ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Meclis bir yasama yılında en çok üç ay tâtil yapabilir. Ara verme veya tâtil sırasında, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun isteği üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. Meclis Başkanı da, ya doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı isteği üzerine, meclisi toplantıya çağırır. Araverme veya tâtil sırasında toplanan TBMM'de öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tâtile devâm edilmez.
TBMM, çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. Başka bir hüküm yoksa, TBMM, üye tam sayısının en az üçte biriyle toplanır. Toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
Bakanlar Kurulu üyeleri TBMM'nin katılamadıkları oturumlarında kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile ancak iki oy kullanabilir. TBMM genel kurulundaki görüşmeler açıktır. Tutanak dergisinde de tam olarak yayınlanır. Oturumun gizli yapılmasına meclis karar alabilir. O zaman görüşmeler gizli yapılır.
TBMM'de Millet Meclisi, Cumhûriyet Senatosu, Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisine başkanlık yapmış olanların listesi:
TBMM Başkanları
M. Kemal Atatürk
24 Nisan 1920-29 Ekim 1923
Ali Fethi Okyar1 Kasım 1923-22 Kasım 1924
Kazım Özalp26 Kasım 1924-1 Mart 1935
M. Abdülhalık Renda1 Mart 1935-5 Ağustos 1946
Kazım Karabekir5 Ağustos 1946-26 Ocak 1948
Ali Fuad Cebesoy30 Ocak 1948-1 Kasım 1948
Şükrü Saraçoğlu1 Kasım 1948-22 Mayıs 1950
Refik Koraltan22 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960
Millet Meclisi Başkanları
Fuat Sirmen1 Kasım 1961-22 Ekim 1965
Ferruh Bozbeyli22 Ekim 1965-1 Kasım 1970
Sabit Osman Avcı26 Kasım 1970-24 ekim 1973
Kemal Güven18 Aralık 1973-17 Haziran 1977
Cahit Karakaş17 Kasım 1977-12 Eylül 1980
Necmettin Karaduman4 Aralık 1983-24 Aralık 1987
YıldırımAkbulut24 Aralık 1987-9 Kasım 1989
Kaya Erdem23 Kasım 1989-1 Kasım 1991
HüsameddinCindoruk14 Kasım 1991 -
Cumhûriyet Senatosu Başkanları
Suat Hayri Ürgüplü28 Ekim 1961-1 Kasım 1963
Enver Aka1 Kasım 1963-1 Kasım 1965
İ. Şevki Atasagun2 Aralık 1965-19 Kasım 1970
Tekin Arıburun19 Kasım 1970-14 Haziran 1977
Sırrı Atalay16 Haziran 1977-6 Kasım 1979
İ. Sabri Çağlayangil6 Kasım 1979-12 Eylül 1980
Temsilciler Meclisi Başkanı
Kazım Orbay9 Ocak 1961-26 Ekim 1961
Danışma Meclisi Başkanı
Sadi Irmak27 Ekim 1981 - 5 Aralık 1983
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.