Rehber | Kategoriler | Konular
şaZiLi
Mısır'da yetişen meşhûr göz hekimi. İsmi, Sadaka bin İbrâhim el-Mısrî el-Hanefî eş-Şâzilî'dir. Hayâtı hakkında kaynaklarda fazla bir bilgi yoktur. Tunus'ta, Cebel Zafran yakınındaki Şâziliyye kasabasında doğduğu için Şâzilî nisbesiyle meşhûrdur. İlim öğrenmek için Mısır'a gitti. Din ve fen ilimlerini en iyi şekilde öğrenerek, tıp alanında söz sâhibi oldu.
Şâzilî'nin göz hastalıkları ve tedâvisi oftalmoloji hakkında Kitab-ul-Umdet il-Kuhliyye fil-Emrâd-il-Basariyye adlı meşhur bir eseri vardır. Eser beş ana bölüme ayrılmıştır:
Birinci bölümde, gözün anatomisi ve fonksiyonu; ikinci bölümde, oftalmolojik genel bilgiler; üçüncü bölümde, önemli göz hastalıkları ve tedâvileri; dördüncü bölümde, önemsiz olan göz hastalıkları; beşinci bölümde ise tıbbî maddeler anlatılmıştır.
Şâzilî, 9. asra kadar devâm eden Arap oftalmoloji an'anesini devâm ettirmişse de, eserinde kendisine has orijinal gözlemlere ve pekçok yeniliklere yer vermiştir. Eserin birinci kısım dördüncü faslında gözün embriyolojik yapısını ele almış, sonra görmeyle ilgili üç teoriyi bildirmiştir. Ona göre görme, hem aydınlatılmış olan görülecek cisimde, hem de gözün kendisinde ortaya çıkmaktadır. İbn-i Kâdî Ba'lbek isimli bir zâttan naklederek yirmi yedi türlü algılama ve sekiz görme durumu bildirmektedir.
Birinci kısmın altıncı faslında gözün karşılaştırmalı anatomisini ve fizyolojisini vermektedir. Bu arada çeşitli hayvanlardaki gözlerin durumunu, büyüklüğünü, renklerini ve fizyolojisini izah eder. İnsan gözünün ve insan beyninin dikkati çeken noktalarını belirtir. Pekçok göz rahatsızlığının beyinden kaynaklandığını bildirir. Çeşitli ırkların gözlerini kıyaslar ve farklarını açıklar.
Şâzilî, Mısır'daki göz hastalıklarından bahseden ilk ilim adamıdır. Daha önce yaşamış olan Mısırlı göz hekimleri göz hastalıkları hakkında bilgi vermemişlerdi.
Eserin üçüncü kısmında Şâzilî, sırayla göz kapağı, kornea ve göz merceğiyle ilgili hastalıkları ele almaktadır. Gözün her bir bölümü için pekçok sayıda rahatsızlık (sâdece göz kapakları için otuz altı adet) anlatmaktadır. Hastalığın gelişmesine göre, dört türlü trahomdan bahsetmektedir. Ali bin Îsâ tarafından bahsedilmeyen, fakat Şâzilî'nin ele aldığı diğer göz hastalıkları arasında ihtilac, gözkapağı kanseri ve göz seğrimesi vardır. Ali bin Îsâ konjonktiva hastalıklarından on üçünü sayarken, Şâzilî, Muhammed bin Ali Necîbüddîn Semerkandî'yi tâkiben iki tâne daha ilâve etmiştir. Kabızlığın, kötü hazmın, baş ağrısının görmeye tesir ettiğini fark etmiştir. Korneayla ilgili olarak on üç rahatsızlık sıralamaktadır.
Beşinci bölümde tıbbî maddeler incelenmektedir. Pek çoğu İbn-i Baytâr'dan alınan bilgiler alfabetik sıralanmıştır. Bütün bunların yanında bu eser, bütünlüğü ve oldukça orijinal olması yönünden dikkati çekicidir. Her bir grup hastalık için eserde patolojik özellikleri yönünden izahta bulunmuştur. Halîfe bin Ebi'l-Mehâsin gibi, bâzı hastalıklara belirli yaş dönemlerinde daha sık rastlandığını, Şâzilî de bildirmiştir. Hastalıkla ilgili verdiği açıklamalarda; bu hastalık ?tedâvi edilebilir? veya ?korkulur? veya ?tedâvi edilmez? ibâreleri koymuştur.
Şâzilî, merhametli ve tecrübeli bir tabipti. Kendi mesleğiyle ilgili eserlerin hepsini incelerdi. Devamlı tecrübeler yapardı. Yazdığı eserinin değişik bir yönü de oftalmoloji konusunda İslâm âleminde yazılan eserlerin kıymetlilerinden olmasıdır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.