Rehber | Kategoriler | Konular
KöKBOYA (Rubia tinctorum)
Alm. Krappwurzel, Färberröte (f), Fr. Garance (f), İng. Madder. Familyası: Kökboyagiller (Rubiaceae) Türkiye'de yetiştiği yerler: Anadolu.
Haziran-ağustos ayları arasında küçük beyazımsı renkli çiçekler açan, 30-100 cm boyunda, çengel şeklindeki tüyleriyle başka bitkilere tırmanan veya sürünen çok yıllık otsu bir bitki. Silindir şekilli, kırmızı renkli, sürünücü kökleri vardır. Gövde üzerinde, dörtte altısı bir arada dairevî olarak dizilmiş yapraklar, kısa saplı ve sivri uçludur. Küçük beyazımsı-sarı renkli erdişi çiçekler, bileşik-salkım tarzında çiçek durumları yaparlar. Meyveleri esmer-kırmızı renktedir. 1-2 adet küçük, sert ve yassı tohumları vardır.
Kullanıldığı yerler: Bitkinin, ilkbahar veya sonbaharda topraktan çıkarılıp, gölgede kurutulan kökleri kullanılır. Kökboyada, hidroliz sonunda boya maddeleri veren üç glikozit vardır. Glikozitler, hidroliz sonucunda, alizarin, rubiadin ve purpurin boyalarını verirler. Bu hidroliz, köklerin kurutulması esnasında olur ve kökün boyacılıkta kullanılmasını sağlayan boya maddelerini meydana getirir. Köklerdeki boya maddelerinin yüzde miktarları, yetişme yerlerine göre değişiktir. Ortaçağda, önemli bir boya maddesi olarak faydalanıldı. Vermiş olduğu kırmızı renk boya maddesi, dokumacılıkta ve halıcılıkta yün ve boyamada kullanılırdı. Hâlen Anadolu'nun birçok yerinde, kırmızı yün boyası olarak istifâde edilmektedir. Tıbbî olarak, toz veya kaynatılarak kullanıldığında idrar söktürücü etkisi vardır.
Ticâreti: 1700 yıllarında Türkiye, dünya kökboya ihtiyâcının üçte ikisini temin etmekte idi. Bugün sentetik boyaların artması sebebiyle gerek istihsal gerekse ihrâcât çok azalmıştır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.