Rehber | Kategoriler | Konular
KIYI
Alm. Ufer (n), Küste (f), Strand (m), Fr. Cote (f), (ırmakta, gölde) rive (f), rivage (m), İng. Coast, shore. Büyük su kütlesinin, kara ile birleştiği yer. Kıyı genellikle bir deniz veya okyanusu sınırlayan kara parçasına denir. Akdeniz kıyısı, Atlantik kıyısı gibi. Küçük su kütlelerini sınırlayan kara parçasına ise sahil denir. Ancak, günümüzde yaygın olarak, kıyı ve sahil aynı mânâda kullanılmaktadır.
Kıyı arazisi silt, kum ve kil, kumtaşı, bazalt ve granit gibi maddelerden meydana gelir. Kıyının yüksekliği, deniz seviyesinden yalçın kayalıklara kadar değişebilir.
Kıyılar, zamana ve yere bağlı olarak dâimâ değişmeye uğrar. Meselâ, alçak ve yüksek med ve cezir arasındaki farklara, yerküre, ay ve güneşin su üzerindeki etkisine bağlı olarak metrelerce veya kilometrelerce olabilir. Kıyıdaki küçük değişiklikler yer kabuğunun hareketi neticesinde meydana gelir. Bu çeşit değişiklikler umumiyetle seneler boyu sürer, bâzan da zelzele ile âni değişiklikler olabilir.
Yerin hareketleri, emersiyon veya submersiyon olarak tanımlanabilir. Emersiyon, arâzide kıyı düzleşme eğilimi gösterir. Submersiyonda ise kıyı girintili çıkıntılı ve düzensizdir. Nehirlerin çok olduğu bölgede meydana gelen submersiyon, nehir ağızlarını genişletir ve koy meydana getirir.
Akıntı ve dalgaların, kıyıyı yavaş yavaş yemesi neticesinde, tortu ve yumuşak kayalıklarda küçük koylar meydana gelir. Daha dayanıklı kayalar burun, yarımada olarak kalır. Tam tersine akıntı ve dalgaların getirdiği tabakalar yarımada ve sâhiller de meydana getirebilir.
Kıyılar, şu şekilde tasnif edilebilir: Kıyı su altında kalmış ve deniz, nehir yatağının alçak yerlerini doldurarak koy meydana gelmişse bu tip kıyılara ?submersiyon kıyı? eğer kıyı, denize nisbeten yükselmişse bu kıyıya da ?emersiyon kıyı? denir. Yıllar boyunca kıyının şekli hiç değişmemişse ?nötr kıyı? adını alır. Halihazırda deniz seviyesine nazaran hem yükselmiş, hem de alçalmış kıyılara ise ?bileşik (mürekkep) kıyı? denir.
Kıyı, biçimleri, bölgenin iç kısımları ile olan irtibatı etkiler. Yüksek girintili ve çıkıntılı kıyılarda limanlara daha çok rastlanır. Alçak, kumsalkıyılar ise deniz ulaşımına uygun değildir. Kara ulaşımına uygundur. Deltalı kıyılarda limanlar daha içerilere kadar sokulmuştur. Yüksek olan kıyılarda ise limanlar yoktur.
İlim adamları, tahminen 10.000 sene önce sona eren buz devri neticesinde bütün kıyıların sular altında kaldığını kabul etmektedirler. Buz devrinden önce Antarktika ve Grönland bugünkünden 60-90 m daha yüksekti. Nazariyelere göre, bu sebeple, bütün kıyılar yüksek ve alçak deniz seviyelerinden etkilenmiştir. Öyleyse büyük yer hareketlerine maruz kalmadıkça bütün kıyıları bileşik kıyılar olarak isimlendirmek lazımdır.
Türkiye'nin kıyılarının uzunluğu 8333 kilometredir:
Akdeniz:
1577 km
Ege Denizi:2805 km
Marmara Denizi:1189 km
Karadeniz:1695 km
Adalar:1067 km
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.