Rehber | Kategoriler | Konular
KABLO
Alm. Kabel (n), Fr. Câble (m), İng. Cable. Elektrik akımı iletiminde kullanılan üzeri yalıtkan bir madde ile kaplı mâdenî bir tel. Bir veya daha fazla iletken, yalıtıcı bir maddeyle kaplanmıştır. İletkenler bakır veya alüminyumdan bir tek tel veya daha ince tellerden örülmüş, örgü tel olabilir. Aynı miktarda akımı taşıyabilmesi için alüminyum kabloların bakıra nispeten 1/2 çap daha büyük olmasını gerektirir. Dolayısıyla yer problemi olan yerlerde bakır kablo kullanılır. Alüminyum esâsen fazla ağır olmayan havadaki hatlarda tercih edilir. Kabloların daha güçlü olması isteniyorsa, çelik örgülerle kuvvetlendirilir. Bunlar esas itibarıyla, ülke çapındaki yüksek gerilim hatları gibi havada yüksek geçen uzun hatlarda kullanılır. Kablodan istenilen güç, hem kendi ağırlığını hem de ilâve olarak, üzerinde donacak buzun veya yağacak karın ağırlığını taşımasıyla alâkalıdır. Ayrıca rüzgârın sebep olacağı gerilim bu kuvvetin tesbitinde muhakkak hesâba katılmalıdır.
Toprak altında kullanılan kablolar: Toprak altı kabloları kanal sistemiyle döşendiğinden dâima aşırı rutûbetle karşı karşıyadır. Genellikle kurşun muhafaza içinde olup, bunun içerisindeki ayrı olarak yalıtılmış iletkenlerin sayısına göre çok veya tek iletkenli olarak sınıflandırılırlar. Tek iletkenli kablolar, büyük çaplı kablo isteyen yüksek gerilim devrelerinde kullanılır. Bu durumda kanala birden fazla kablo döşenemez. Bu yüzden yekpâre tek iletkenli kablolar ayrı kanallara döşenir. Çok iletkenli kablolar nisbeten düşük voltajdaki elketrik enerjisinin dağıtımında kullanılır. Tek bir kanala yerleştirilebilirler. Mâliyetleri düşüktür. Fakat akım taşıma kapasiteleri sınırlıdır. Toprak altı kablolarında temel olarak 3 tip yalıtkan kullanılır: Lâstik, cilâlanmış patiska (varnished cambric) ve yağlı kâğıt (impregrated paper), 15.000 volta kadar enerji taşıyan kablolar lâstikle yalıtılır. Eğer kablo kimyâsal maddelerin veya yağların tesirlerine mâruzsa, genellikle lâstik yalıtkan üzerine neoprene gibi sentetik maddeyle kaplanır. Çok sıcak bölgelerde kullanım için kablolar asbestos veya yanmaz plâstik maddelerle korunur. Eğer kablonun aşınma veya içine su sızma ihtimâli varsa, kablo üzerine kurşun muhâfaza yerleştirilir.
Cilâlı patiskayla yalıtınca lâstik veya kâğıda nazaran daha fazla kat yapılır ve kablo bükülmez hâle gelir. Bu yüzden esas olarak santrallerde ve benzeri yardımcı ünitelerde kısa bağlantı kablolarını yalıtmada kullanılır. Cilâlı patiska 15.000 volta kadar varan gerilimde kullanılan her ebattaki kablo için tesirlidir.
Yağlı kâğıtla yalıtma, elektrik enerjisi kaybını azalttığı ve maliyeti düşük olduğu için tercih edilir. Böyle yalıtılmış kablolar 300.000 volta kadar kullanılır. Fakat 69.000 voltun üzerine aşıldığında, kablonun bulunduğu kanalın basıncı yağ veya nitrojen gazıyla arttırılır. Basınçtan maksat boşlukları veya kâğıdın birbirinden ayrıldığı yerleri ortadan kaldırmak ve boşluklarda gazın iyonlaşmasını önlemektir. Kabloyu yalıtırken boşluklara mâni olmak hem yalıtkanın kabloya sarımı hem de kablonun döşenmesi sırasında imkânsızdır. Kablodaki kıvrımlar, yalıtkan madde tabakalarının ayrılmasına sebep olur. Yüksek voltajda iyonlaşmayı önlemek için 3,5 kg/cm2'ye kadar varan basınç gereklidir. Cilâlı patiska ve yağlı kâğıtla yalıtılmış olan kablolar genellikle koruyucu bir kurşun tabaka ile örtülüdür. Aynı zamanda neme karşı kesin tedbir alınmış olur. Toprağın kimyâsal yapısıyla bağlantılı olarak elektroliz veya korozyon (paslanma) ihtimâli olduğundan kurşun plâstikle kaplanır. Sentetik maddeler de, yalıtıcı olarak kullanılmaktadır.
Hava kabloları: Kurşun kaplı kablolar, şartların toprak altına tesisini imkân vermediği kutup bölgelerinde havada taşınabilir.
Kablo, rehber kablo denilen, güçlü çelik kablonun desteklediği, çelik askılar üzerinde taşınır. Bu tip hava kablosu genellikle toprak altı döşemenin ekonomik olmadığı yerleşim bölgelerinde elektrik enerjisinin dağıtımı için kullanılır. Bakımı kolay, daha ekonomik olması dolayısıyla büyük fabrikalarda da kullanılmaktadır. Hava kablolarının yalıtılması, toprak altında kullanılan kablolardaki gibidir. Neme, çürütücü atmosfere ve mesela ağaç dallarının sebep olacağı aşınmaya karşı tedbir alınmalıdır.
Düşük voltaj kabloları: 600 voltu aşmayan yerlerde genel olarak 3 tip kablo kullanılır. Bunlar metalden başka maddelerle kaplı kablolar, metal kaplı kablolar ve mineralle yalıtılmış, metalik muhâfazalı kablolardır. Metalden başka maddeyle kaplı kablo her biri lastikle yalıtılmış iletkenlerden meydana gelir. Yağlı kâğıt tabakasıyla kaplanmış lâstik yalıtkanın etrafına kâğıt bant sarılır. Böyle yalıtılan iletkenler, neme ve ateşe dayanıklı bir bileşiğe doyurulmuş dış sargıyla sarılır. Bu tür kablolardan meşhur bir model de ?Romex? olarak bilinmektedir.
Çelik sargılı kablolar: Her biri yağlı kâğıtla sarılmış lâstikle yalıtılmış iletkenlerden meydana gelir, iletkenleri bükülebilir. Çelik örgülü olan ve olmayan her iki tip kablonun duvar veya beton içine gömülmediği oldukça kurak yerlerde kullanılması uygundur.
Çelik örgülü kablo özellikle aşınmaya karşı dayanıklıdır. Mineralle yalıtılmış metal kaplı kablolar, kablonun gizlenmesi gereken, düşük voltajla işgören yerlerde kullanılır. Meselâ bir yerleşim yerinden garaja veya dışardaki lâmbalara giden toprak altı hatta kullanıldığı gibi. Bu tip kablo, çok iyi sıkıştırmak suretiyle doldurulmuş kapalı borular içindeki yalıtılmış iletkenlerden meydana gelir.
Koaksiyel (Coaxial) kablo: İki iletkenli elektrik kablosu genellikle yüksek frekanslı devrelerde kullanılır. İletkenlerden biri içi boş diğer iletkenin içine oturtulmuş olup, ikisinin arası sert plastikle, aralıklı olarak bırakılan boşluklarla veya basınçlı gazla yalıtılır. Dış iletken, bir noktada koruyucu olarak, metalik örgü veya bükülmez boru şeklinde olabilir. Koaksiyel kablolar polis araçlarında, taksilerde, hava araçlarının telsizlerinde, radarlarda, yayın istasyonlarında, kapalı devre televizyonda ve çok kanallı telefon devrelerinde kullanılır. Basit kablolardan farkı, yüksek frekansta daha iyi iletken olması ve kullanım kolaylığı sağlamasıdır. Dış iletken kablonun radyasyonuna engel olur ve devreyi dışarıdan gelecek etkilere karşı korur. Birçok sayıda koaksiyel kablo birleştirilerek bir hat hâlinde kullanılabilir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.