Rehber | Kategoriler | Konular
GüNDöNüMü
Alm. Aquinoktium (n), Fr. Equinoxe (m), İng. Equinox. Bir sene içinde güneşin yer küresinin (dünyânın) ekvator düzleminde bulunduğu iki vakitten her birisi. Gündönümü sırasında gece ve gündüzler dünyânın her tarafında birbirine eşittir. Ancak güneş ışığının atmosferde kırılması sebebiyle gündüzler gecelerden biraz uzundur. İlkbahar gündönümü (ekinoksu, itidal noktası) 21 Mart civârında; sonbahar veya güz gündönümü, 22 Eylül civârında meydana gelir. Artık senelerden dolayı bâzan bir gün önce veya sonra olabilir. ?İlkbahar? ve ?sonbahar? deyimleri yalnız yarım küre belirtilince fizekî anlam taşır. Çünkü ekvatorun güney ve kuzeyinde mevsimler terstir. Bununla birlikte astronomi ilminde bu isimlerle anılmaları âdet olmuştur.
Gündönümleri, gök küresi üzerindeki iki özel nokta olarak da tanımlanabilmektedir. Yer ekvatorunun gök küresi üzerindeki izdüşümü, gök ekvatorudur. Yerin yörünge düzlemi olan ekliptik düzleminin gök küresi ile arakesiti ise ekliptik adı verilen bir büyük dâire daha meydana getirir. Ekliptik aynı zamanda güneşin bir yıl boyunca tâkib ettiği yoldur. Buna göre gündönümü noktaları, güneşin ekliptik üzerinde hareket ederken gök ekvatorundan geçtiği iki noktadır. İlkbahar noktası güneş ekvatorun güneyinden kuzeyine geçerken, sonbahar noktası ise kuzeyinden güneyine geçerken olur.
Gündönümü noktaları ekliptik ile gök ekvatorunun iki kesişme noktalarıdır. Arzın ekseninin 23,5° açı yaptığı yörünge düzlem ekseni etrafında 26.000 senede yaklaşık bir devir yapması sebebiyle bu noktalar yavaşça batıya doğru hareket ederler. Bu harekete gündönümü noktalarının presesyonu denir.
Gündönümü noktalarının presesyonu (devinmesi, gerilemesi): Güneş ve ayın gravitasyonel çekim kuvvetleri, arzın eksenini yörünge düzlemine dik duruma getirecek yönde bir etki yaparlar. Arz, kendi ekseni etrafında döndüğünden, bu etki arzın, yerde dönen bir topacın yerçekimi etkisi ile dönme ekseninin düşey bir eksen etrâfında devinmesine (jirasyon veya presesyon yapmasına) benzer şekilde bir presesyon yapmasına sebeb olur. Buna lunisolar (ay-güneş) presesyonu denir. Bu harekete gezegenlerin de etkileri katılarak genel presesyon tanımlanır. Ayrıca bu genel devinmeden ayrılmalara sebeb olan daha küçük peryodlu etkiler de vardır. Bunlar nutasyonu doğurur.
Arzın presesyon hareketi yapması sonucu ekseni yaklaşık 26.000 yılda bir devinim yapar. Bugün arzın kendi etrafında dönme ekseni yaklaşık Polaris (Kutup Yıldızı) doğrultusundadır. Bundan yaklaşık 13.000 yıl sonra Vega yıldızı doğrultusuna 26.000 yıl sonra yine Polaris doğrultusuna gelecektir.
Presesyon sebebiyle gündönümü noktaları ekliptik üzerinde her yıl 50 saniyelik bir yay kadar batıya hareket eder. Yaklaşık 2000 yıl önce ilkbahar noktası Aries'in birinci yıldızı takım yıldızı, koç burcu üzerindeydi. Günümüzde bu terim yine kullanılmakla birlikte ilkbahar noktası Pisces takım yıldızı, balık burcu üzerindedir. Bu presesyon sebebiyle zodyak üzerine kurulu fal bilgisi olan astroloji gibi uydurma bilimlerin esası sürekli değişmektedir. Buna rağmen yine koç işâreti ile gösterilmektedir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.