Rehber | Kategoriler | Konular
ZERKaLi
Endülüs'te yetişen meşhur astronomi âlimlerinden. İsmi, İbrâhim bin Yahyâ et-Tecîbî en-Nekkâş olup, künyesi Ebû İshak'tır. Zerkâlî diye meşhur oldu. 1029 senesinde Tuleytula şehrinde doğdu. Küçük yaşta ilim öğrenmeye başladı. Kısa zamanda din ve fen ilimlerini öğrenen Zerkâlî, astronomi ilminde söz sâhibi oldu. Astronomi çalışmalarını ve rasadlarının çoğunu Tuleytula'da yaptı. Ömrünün sonuna doğru Kurtuba'ya yerleşti ve 1087 senesinde burada vefât etti.
Zerkâli, ilk defâ Batlemyüs'ün aksine dünyânın gerçek yörünge noktası hareketini ve güneşin ta'dîl merkezinin asırlık değişikliğe bağlı olduğunu keşfederek kânuna bağladı. Halbuki, Batlemyüs, güneş sisteminin yörünge noktasını sâbit ve ta'dîl merkezini de değişmez kabul etmişti. Güneşin yörünge noktasını 12 sâniye kadar doğru bir yön, yâni doğudan batıya doğru bir değişiklik vererek güneş için yeni bir teori ortaya atıp değişim merkezindeki düzensizliği de ortadan kaldırdı.
Zerkâlî, Tuleytula adıyla meşhur olan ilk astronomi cetvellerini düzenledi. Güneş, gezegenler ve diğer yıldızların hareketlerini ilgilendiren bu cetveller, kısa zamanda Avrupa'nın her tarafında kullanılmaya başlandı. Sabır ve dikkatle incelemeler yapan Zerkâlî dünyânın güneşe olan uzaklığını hesapladı. Ayrıca bu mesâfeyi güneş yörüngesine dayanan gün dönümleri ile gece ve gündüz eşitliğinin prestesyonuna intibak ettirebilmek için Tuleytula'da 402'den fazla gözlem yaptı vepresesyon vüs'atini de aynı tarzda doğru olarak hesapladı.
Zerkâlî'nin hazırladığı Zîyc, 1450 senesinde birçok eksikliklerle Lâtinceye tercüme edildi. Bu tercümenin bir nüshası Pâris Kütüphânesinde bulunmaktadır. Bu Zîyc, kendisinden sonra yapılan bütün zîyclere esas oldu. Tercümenin önsözünde trigonometri cetvellerinin nasıl çıkarıldığı konusunda bilgi verilmiş ve buna bir de sinüs cetveli ilâve edilmiştir. Eserde ayrıca 35 sâbit yıldızın kataloğu ile berâber meyil cetvellerine yer verilmiş ve Safiha Usturlâbı hakkında açıklamalar yapılmıştır.
Zerkâli çalışmalarında usturlab kullanmıştır. Batıda Zerkâlî Safihası adıyla meşhur olan âlet Afakî bir şekilde, her yerin ufkunu temsil edecek sûrette ufuk dâiresi hareketli yapılmış, menâzırî usûl ile ayın tutuluş durumu resimlenmiş, dâirevî ve safihadan ibârettir. Bu âletin özelliklerinden bahseden Zerkâlî'nin risâlesi, Kitâb-ül Amel Bis-safiha ez-Zicîya, Lâtince, İbrânice ve diğer dillere tercüme edilmiştir. Bir örneği Paris Kütüphânesinde mevcut olan âlet hakkında Mîrim Çelebi, Sultan İkinci Bâyezîd Hanın emriyle Farsça mükemmel bir eser yazmıştır.
Zerkâli ayrıca:
1) El-Amel-bis-Safihat-iz-Zîciyye, 2) Et-Tedbîr, 3) El-Medhal ilâ İlm-in-Nücûm, 4) Risâletün fî Tarîkati İstikdâm-is-Safihat-il-Müştereke li Cemî-ul Urûd adlı eserleri de yazmıştır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.