Rehber | Kategoriler | Konular
YüN
Alm. Wolle (f), Fr. Laine (f), İng. Wool. Koyun, keçi, deve gibi ot yiyen evcil hayvanların vücutlarını örten yumuşak kıvırcık kıl görünümünde organik elyaf. Hayvanları yağmur, soğuk ve fizikî şartlardan koruyan yün, insanların giyecek, sergi ve diğer ev ihtiyaçlarını da karşılar. Dokumacılıkta ve tekstilde kullanılan elyafın % 9'u yündür. Geri kalanı sentetik olarak petrolden elde edilir.
Yün elyafı keratin denilen bir çeşit protein olup, 5 ile 12 adet daha ince elyafın birbirine bitişik olarak epidermden çıkması ile meydana gelir. Yün elyafının hemen dibinde yağ ve ter bezleri vardır. Bir koyunun derisinde santimetrekarede 4000 ile 10.000 arasında tüy vardır. Tüyü meydana getiren elyaf sayısı koyunun cinsine ve vücut bölgesine göre değişir. Yetişkin bir merinosun derisinde 20 milyon ile 126 milyon arası tüy bulunur. Yün elyafları ne kadar ince ise o kadar kıvırcık olur. Bir yün elyafı yaklaşık olarak 20 kilogramlık yükü taşır ve bu esnâda boyu % 30 nispetinde uzayabilir. Yün elyafının mikroskoptaki görünümü bir timsahın derisi gibi pul puldur. Elektrik ve ısıyı iletmez. İyi bir nem tutucudur. Yün yakıldığında amonyak gazı çıkarır ve alev söndüğünde yün de hemen söner. Bu özelliği aynı zamanda ateşe dayanıklı olduğunu gösterir. Yün protein olduğu halde saç kılı, tavuk tüyü ve boynuz kemiği yapısında değildir.
Yünün kalitesinin hayvanın yaşı ile ilgisi vardır. En kaliteli yün iki yaşını doldurmuş hayvanlardan alınır. Daha yaşlı hayvanlarda yün sertleşmeye başlar. Yün denilince akla koyun yünü gelir. Tiftik keçisinin (Angora) yünü de çok kıymetlidir.
Yün hayvanlardan, havaların ısınmaya başlamasıyle kırkılarak alınır. Kırkım işlemi özel makaslarla yapılır. İyi bir işçi motorlu bir makasla günde 100-150 koyun kırkabilir. Dünyâ üzerinde elde edilen yünlerin toplam miktarının dörtte biri Avustralya'ya âittir. Bundan sonra Yeni Zelanda gelir. Türkiye'de yün elde edilen hayvan cinsleri Trakya bölgesinde kıvırcık; İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde Karaman; Bursa, Balıkesir havâlisinde merinos koyunları ile Ankara tiftik keçileridir.
Keçi kılları yün sınıfına girmez. İlkbaharda kırkılan kirli koyun yününe ?yapağı? denir. Yün elyafları çok ince olduğu için yapağıdan kaliteli iplik elde edilir. Yünün kalitesini, elyaflarının inceliği ve kopma mukâvemetinin büyüklüğü tâyin eder. Belli kalınlıkta üretilen iplik boyu uzadıkça yünün kaliteli olduğu anlaşılır. En ince elyaflı yün merinos koyunlarında bulunur. Bu yün elyafları 16 mikron ile 50 mikron arasında değişen kalınlıklardadır. Hayvanın omuz başlarına rastlayan kısımlarındaki yünler daha ince olur.
Yapağı ?kaba pisliklerden? temizlendikten sonra deterjan ile yıkanır. Yıkama sonucu yünde bulunan potasyum karbonat, ter, lanolin gibi yağlı maddeler alınır. Kurutulan yün özel taraklarda elyaflarına ayrılır. Elyaflar bir huniden geçirilerek pamuk ipliği yapımına benzer şekilde iplik hâline getirilir.
Yün, kalite ve imâl ediliş metodlarına göre kumaş, örgü ipi, battaniye, halı, kilim yapımında kullanılır.
Yün, Anadolu'nun köy ve bâzı kasabalarında elde taranıp kirmanlarda eğirilir. Tabiî boyalarla istenilen renge boyanıp kullanılır. Bunlardan örülen renk renk kazak, çorap ve eldivenler ince bir zevkin ve göz nurunun eseridir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.