Rehber | Kategoriler | Konular
SIFATLAR
Alm. Adjektive (n.pl.), Fr. Adjectifs (m.pl.), İng. Adjectives. Varlıkların rengini, şeklini, yerini, sayısını belirten, onlarla ilgili soru sormaya yarayan kelimeler. Güzel, çalışkan, bu, hangi, beş, ne, kaç gibi. Türkçede sıfatlar, niteledikleri veya belirttikleri isimlerin önüne gelir, çekim eki almazlar.
Sıfatlar, görevlerine göre iki bölüme ayrılır: 1) Niteleme sıfatları, 2) Belirtme sıfatları. Niteleme sıfatları, varlıkların niteliklerini: Çalışkan talebe, iyi insan, tatlı söz; belirtme sıfatları ise, varlıkların türlü yönlerini bildirir: Bu kitap, hangi câmi, beş kişi gibi.
Belirtme sıfatları görevleri bakımından dörde ayrılır. 1. İşaret Sıfatları, 2. Sayı Sıfatları, 3. Soru Sıfatları, 4. Belirsizlik Sıfatları.
1. İşâret sıfatları, varlıkları göstererek belirtir ve onlara bir yer tâyin eder: Bu ev, şu kitap, o köprü. ?Bu? yakın varlıkları, ?O? daha uzak veya gözönünde bulunmayan varlıkları göstermek için kullanılır.
2. Sayı sıfatları, varlıkların sayılarını belirtir. Beşe ayrılır: a) Asıl sayı sıfatları, varlık veya nesnelerin sayılarını bildirir: Beş kişi, dokuz ay. Türkçede sayı sıfatı olan cisimlere çoğul eki getirilmez. b) Sıra sayı sıfatları, asıl sayı sıfatlarına -(ı)ncı, -(i)nci, -(u)ncu, -(ü)ncü eki getirilerek yapılır: Birinci, beşinci, üç yüz on üçüncü. Bu ekler sayı ve sırayla ilgili birkaç kelimede daha görülürler: Kaçıncı, sonuncu. Türkçede ?ilk? sıfatı birinci, ?son? sıfatı da sonuncu olarak kullanılır. c) Üleştirme sayı sıfatları, asıl sayı sıfatlarına -ar, -er, -şar, -şer ekleri getirilerek yapılır: Birer, yedişer, onar. Bu ekler sayı ve üleştirmeyle ilgili birkaç kelime de daha görülür: Azar, kaçar, yarımşar, teker, çifter, d) Kesirli sayı sıfatları, varlıkların parçalarını bildirir. Türkçede bu sıfatlar için -da, -de, -ta, -te eki kullanılır: Onda (bir), yüzde (beş), üçte (iki). Yarım, buçuk, çeyrek kelimeleri de kesirli sayı sıfatıdır. e) Topluluk sayı sıfatları, -z eki getirilerek yapılır: İkiz kardeşler. Bu ek, -lı, -li, -lu, -lü ekiyle uzatılır: ikizli badem, üçüzlü şamdan. Sayı isimlerine doğrudan doğruya -lı, -li, -lu, -lü eki getirmekle de topluluk sayı sıfatları yapılır: İkili görüşme, üçlü priz.
3. Soru sıfatları, varlıkların durumlarını, yerlerini, sayılarını soru yoluyla bildirir: Kaç kişi, hangi yol, kaçıncı cilt, nasıl iş, nice yıl.
4. Belirsizlik sıfatları, varlıkların durumlarını, sayılarını, özelliklerini belirsiz olarak verir. Varlıkları belirsiz duruma getirmek için belirsiz sıfat kullanılır. Bir gün, her çocuk, bütün yıl, hiç kimse, başka yol.
Sıfatların bir kısmı mânâyı kuvvetlendirmek için pekiştirilir. Pekiştirme, niteleme sıfatının ilk hecesini m,p,r,s sessizlerinden biriyle kapayıp meydana gelen heceyi kelimenin başına getirmek sûretiyle yapılır: Dümdüz, kapkara, sapsarı, yemyeşil, gömgök, apaçık, sırsıklam, kupkuru, büsbütün, çepçevre, yapyalnız. Bu sıfatlarda ilk heceden sonra bir düz açık sesli (a,e) getirmekle ikinci bir hece de meydana gelir: Yapayalnız, sapasağlam, güpegündüz, düpedüz, çepeçevre, pekiştirme sıfatlarında vurgu ilk ek heceye geçer. Sapasağlam, yapayalnız misallerinde vurgu ikinci ek heceye geçebilir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.