Rehber | Kategoriler | Konular
öDEMELER DENGESi
Alm. Zahlungsbilanz, Fr. Balence des paiements, İng. Balance of payments. Belli bir dönemde bir ülkede oturanlarla başka ülkelerde oturanlar arasında yapılan bütün iktisâdî işlemleri sistematik bir biçimde gösteren tablo. Belli bir dönem terimi genellikle bir yıllık bir süreyi ifâde eder. Aslında ödemeler dengesi daha uzun veya kısa bir süreyi kapsayacak biçimde hazırlanabilir. Bugün üçer aylık ödemeler dengesi istatistikleri hazırlayıp yayınlayan ülkeler vardır. Bununla birlikte, pekçok ülke bir yıllık süreyi esas almaktadır. Yukarıdaki târifte bir ülkede oturanlar deyimi ise, iktisâdî faaliyetleri o ülke resmî makamlarının yönetim ve denetimi altında bulunan bütün iktisâdî birimleri (bireyler, firmalar, mâlî kurumlar vb.) kapsar. Bunlara, yabancılara âit fakat ülke toprakları üstünde üretim faaliyetinde bulunan teşebbüsler de dâhildir. Buna karşılık, bir ülkedeki yabancı elçilik ve konsolosluklarla, askerî birlikler o ülkede oturuyor sayılmazlar. Çünkü bunların iktisâdî faaliyetleri, bulundukları ülke devletinin yönetimi altında değildir. Bu sebeble, bunları kendi ekonomilerinin bir parçası saymak ve bulundukları ülkede oturanlarla yaptıkları iktisâdî işlemleri kendi ülkelerinin ödemeler dengesinde göstermek gerekir. Bir de yabancı ülkelere çalışmaya giden işçilerin nerede oturuyor sayılacakları meselesi vardır. Bu konuda genel görüş, bunların çalıştıkları ülkelerde oturuyor sayılmaları yönündedir. Turistler ve başka amaçlarla seyahat edenlerin durumu açıktır; bunlar kendi ülkelerinde oturanlara dâhildirler. Bir yılda bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında çok çeşitli ve sayıca binlere, on binlere varan iktisâdî işlemler yapılır. Bunları ödemeler dengesinde tek tek göstermek hem zordur, hem de faydalı değildir. Bu sebeple, bir ülkenin dış ödemeler dengesi düzenlenirken tabloda yer alacak iktisâdî işlemler sınıflandırılır ve birbirinin aynı yâhut benzeri işlemler bir araya getirilerek ayrı bölümler oluşturulur. Ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, bir ödemeler dengesinde genellikle şu dört ana bölüm yer alır:
1. Câri işlemler bölümü,
2. Tek taraflı transferler bölümü,
3. Sermâye hareketleri bölümü,
4. Rezerv hareketleri bölümü.
A. Câri işlemler bölümü: Dış ödemeler dengesinin başta gelen ve en önemli bölümüdür. Bu bölüm de kendi içinde mallar ve hizmetler alt bölümlerine ayrılır. Mallar veya dış ticâret alt bölümünde bir yıl içinde yapılan ithâlât ve ihrâcât işlemleri yer alır. Hizmetler veya görünmeyenler başlığını taşıyan öteki alt bölümde ise, yabancılara yapılan veya yabancıların yaptıkları hizmetlere ilişkin işlemler gösterilir. Bunlar, ulaştırma, turizm, sigortacılık, bankacılık gibi hizmetlerdir. Uluslararası yatırımlardan sağlanan kârların ve borçlanmalardan doğan fâizlerin transferleriyle ilgili işlemler de buraya girer.
B. Tek taraflı (karşılıksız) transferler bölümü: Ülkelerin ödemeler dengelerinde genellikle yer alan ikinci ana bölüm, tek taraflı yâhut karşılıksız transferler bölümüdür. Bu bölümde, bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında yapılan ve karşılığında halde veya gelecekte bir şey istenmeyen işlemler yer alır. Bunların başında bağış ve hediyeler gelir. Bunlar bireyler veya kurumlar arasında olabileceği gibi, devletler arasında da olabilir. Mesela, bir devletin bir başka devlete yaptığı bağış biçiminde bir dış yardım (ister parayla, ister malla olsun) bu bölüme girer. Savaş tazminatları, yurtdışında çalışan işçilerin yurtta kalan yakınlarına gönderdikleri havâleler tek taraflı transferlere verilebilecek öteki örnekler arasındadır. Dış ödemeler dengesi içinde tek taraflı transferlerin önemi zamâna ve yere göre değişmektedir. İkinci Dünyâ Savaşından sonra dış yardım programlarının gelişmesi bunların ödemeler dengesi içinde her zamankinden daha büyük bir yer kaplaması sonucunu doğurmuştur. Bunun yanında, İsrâil ve Yunanistan gibi ülkeler yabancı ülkelerde yerleşmiş zengin ırkdaşlarından her yıl önemli yardım ve bağışlar sağlamaktadırlar.
C. Sermâye hareketleri bölümü: Sermâye hareketleri, ödemeler dengesinin üçüncü ana bölümünü teşkil eder. Yer alan işlemler câri işlemler bölümündekiler gibi mal ve hizmet hareketleriyle ilgili işlemler olmayıp, daha çok bir ülkede oturanlarla yabancılar arasında sermâye gönderilmesine ilişkin borç ve alacak işlemleridir.
Sermâye hareketleri, sermâyenin gittiği ülkedeki kalış süresinin bir yıldan çok veya az oluşuna göre iki büyük gruba ayrılabilir: Uzun vâdeli sermâye hareketleri ve kısa vâdeli sermâye hareketleri.
D. Rezerv hareketleri bölümü: Dış ödemeler dengesinin dördüncü ve son bölümünde rezerv hareketleri yer alır. Bu bölüm ülkelerin dış rezervlerini oluşturan altın ve döviz stoklarında bir yıl içinde meydana gelen değişmeleri gösterir. Kısa vâdeli sermâye hareketleri gibi, rezerv hareketleri de ödemeler dengesi içinde bağımsız birer kalem sayılmazlar. Başka bir deyişle, bunlar da varlık sebeplerini öteki kalemler arasındaki farktan alan denkleştirici kalemlerdir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.