Rehber | Kategoriler | Konular
KiBRiT
Alm. Streichholz, Zündholz (n), Fr. Allunette (f), İng. Match. Günlük hayatta çok yaygın kullanılan bir tutuşturucu. 1669'da Hamburglu simyacı Hennıg Brand, fosforu, altın elde etmek isterken keşfetti. Her ne kadar fosfor, ateş için kullanılmadıysa da ancak 160 yıl sonra kibrit îmâlinde kullanılmaya başlandı. 1680'de Godfrey Haukwitz ve Robert Boyle, fosforla kaplı kağıtla beraber sülfürle kaplı ahşap çöplerini beraberce piyasaya çıkardılar. Çöplerin üzerine kağıt katlandığında ve çöp çekildiğinde alev ortaya çıkmaktaydı. Ancak fosforun çok pahalı olması sebebiyle, bundan zengin tabaka faydalanabiliyordu. Çakmak taşı ve çelik kullanımı 1781'e kadar devam etti. Fransa'da yapılan kibritte, kağıdın ucu fosfor ile kaplıydı. Ayrıca üzerinde cam vardı. Cam kırıldığında kağıt alev almaktaydı. İtalya'da yapılan kibrit ise, küçük bir kutu fosfor oksitli çizgilere sâhipti. Sülfür uçlu çubuklar, kutuya sürüldüğünde ateş almaktaydı.
1882'de Amerika'da piyasaya sürülen bir kibrit, yapılan kimyevî muameleden dolayı, ancak orta noktasına kadar yanmaktaydı. 1932'de Avusturya'da yapılan bir kibritte tekrarlı şekilde ateşleme mümkündü. Gerçekte bu, selefonla kaplı uzun bir kibrit ucundan ibâretti. Ateşi geciktirme maddesinin bulunmasından dolayı yanma yavaş olmaktaydı. Eğer dikkatli kullanılırsa, her bir kibriti 40 defa kullanmak mümkündü.
Sürtünme ile ateş alan kibritler, 1827 civârında İngiltere'de ortaya çıkmıştır. Bunlar 7-8 cm uzunluğunda, uçları antimon sülfür, potasyum klorat, sakız ve nişasta olan çubuklardı. Bunlar uygun bir kağıt içinde çekilerek ateşlenmekteydi. Ancak bu kibritin yanmasından ortaya çıkan gazlar çok rahatsız ediciydi. 1830'da (fosforun keşfinden 160 yıl sonra), Fransa'da aynı kibrit yapılmış, antimon sülfür yerine fosfor kullanılmıştı. Ancak bunun tehlikeli olması pekçok hayatın kaybolmasına sebeb olmuştur. Hatta, zehirlenme için de kullanıldığına rastlanmıştır.
1911'de fosforun seskisülfürü kullanılarak, kibritin zehirli etkisi ortadan kaldırılmıştır. Bu suretle ayrıca, kibritin verimi de artırılmıştır. Bu tür kibritler her yere sürtmekle yanabilmekteydi. Daha sonra kimyevî bileşiklerde meydana gelen değişiklikler, kibritin belirli bir kağıda sürülmesini öngörmüştü. Böylece günümüzde kullanılan kibrit tipine gelinmiş oldu.
İlk zamanlar hem kibrit çöpleri, hem de kutular elle yapılmaktaydı. Daha sonra bu işler otomatik hâle getirildi. Kibritin modern îmâlât şekli, temel olarak her yerde aynıdır. Bu, ahşabın uygun ölçülerde kesilmesi, uçlarının teşkil edilmesi ve kutulanmalarından ibârettir. Kavak kütükleri 12-18 ay uygun şartlarda saklandıktan sonra, kibrit çöpü olarak kesilir. Daha sonra bunlar ardarda banyolardan geçirilerek son duruma getirilir. Bu banyolar kibritin verimini, emniyetini sağlarken, dış atmosfer şartlarından da korumayı amaçlar. En son devrede kibritler kurutulur ve kutulanır.
Kibrit yapımında, zehirin bertaraf edilmesi yanında, başka bir önemli ilerleme, suya dayanıklı kibritin yapılmasıdır. İkinci Dünyâ Savaşında ortaya çıkan ihtiyaçtan dolayı geliştirilen bu tür kibrit, îmâlâtın başlamasından bu yana hayal edilmekte olan bir hâdisedir.
Kibrit îmâlâtında ABD'yi, İngiltere, BDT, İsveç tâkib etmekteydi. Ancak İkinci Dünyâ Savaşından sonra Japonya ucuz kibritleriyle ön sıraya geçti. Daha sonraları çakmakların yaygınlaşması, elektrikli âletlerin ortaya çıkması, kibrit îmâlâtının belirli bir seviyenin üstüne geçmesini önledi.
Memleketimizde önceleri Avrupa ülkelerinden ithal edilen kibritin, 1 Haziran 1929 yılında çıkan bir kânunla yapımı, ithâli ve satışı, İnhisarlar Genel Müdürlüğüne verildi. İlk fabrika, adı sonradan Tekel Müdürlüğü olan bu teşkilât tarafıdan İstanbul Büyükdere'de yaptırıldı (1932). Aradan yirmi sene geçtikten sonra kibrit yapımı ithâli ve satışı serbest bırakıldı (1952). Bunun üzerine Tekel'in kibrit fabrikaları yanında özel teşebbüse âit Kav, Malazlar gibi fabrikalar da kuruldu. Memleketimizdeki kibrit istihsâli ihtiyacı karşılayacak seviyede olduğu gibi, ihraç da edilmektedir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.