Rehber | Kategoriler | Konular
KATALOG
Alm. Katalog (m), Verzeichnis (n), Fr. Catalogue (m), İng. Catalogue. Yunanca katalogos, Lâtince catalogus kelimesinden gelir. Belli bir sıraya göre hazırlanan listeye denir. Çeşitli konularda hazırlanabilirler. Daha çok kütüphâne ve yayın hayatında kullanılırlar. Ticârî mânâda kullanılan kataloglar da vardır.
Bir kütüphânede bulunan eserleri belli bir düzen içinde sıralamak, yerini belirtmek ve aranılan eserin kolayca bulunmasını sağlamak amacıyla, bir sistem dâhilinde hazırlanan kart (fiş) topluluğuna veya listeye katalog denir. Bibliyografyadan farkı, bildirdiği eserin hangi kütüphâneye veya hangi kitap topluluğuna âit olduğunu göstermesidir.
Kataloglar genel olarak alfabetik ve sistematik katalog olmak üzere ikiye ayrılırlar:
Alfabetik katalog; yazar, çeviren, yayınlayan, resimleyen vs. gibi şahısların soyadları ile kitap adının alfabetik olarak sıralandığı katalogdur. Bu tür kataloglarda şahıs soyadları ile kitap adları alfabetik olarak aynı veya ayrı ayrı sıralanabilir.
Sistematik katalog ise, kütüphânedeki eserlerin, belli bir sisteme göre hazırlanmış konu kataloğudur. Bu sistemler konuları belirli dallara veya başlıklara ayırırlar.
Her konu başlığının belirli bir konu numarası vardır. Konu kataloğunda rastladığımız tasnif numarası, o eserin konusunun harf veya sayılarla ifâdesidir. En çok kullanılan tasnif sistemleri: Dewey, Bruxelles ve Library of Congress'dir. Konu kataloğunun faydası, araştırmacının belirli bir konuda aradığı yayınları bir arada göstermesidir. Bunların dışında sözlük katalog veya kelime kataloğu adı verilen bir katalog çeşidi daha vardır. Bu katalog alfabetik kataloğa konu başlıklarının ilâve edilmesi sûretiyle hazırlanır. Yâni yazar ve kitap adı ile konu başlığı aynı alfabetik düzen içinde ve bir arada sıralanmışlardır. Bu katalogda konu başlıkları anahtar kelimelerle kurulur. Kitap adında bulunan ve konuyu doğrudan ifâde eden kelime veya kitap adının vurguladığı kelime konu başlığı olarak alfabetik sıraya girer.
Bu kataloglar ayrıca şekil bakımından, kart (fiş) katalog ve cilt katalog olmak üzere ikiye ayrılır. Yukarıda adı geçen alfabetik, sistematik ve sözlük kataloglar kütüphânelerde genelikle kart katalog şeklindedir. Yâni bu kataloglar 7,5x12,5 cm ebâdındaki kartlarla kurulmuştur. Cilt katalog ise büyük boyda bir defter hatta bir klasör şeklindedir. Bu katalogda her yazar için bir veya birkaç yaprak ayrılmış; bu yapraklar alfabetik olarak dizildiği gibi, aynı yazara âit olan eserler de kendi arasında alfabetik olarak sıralanmıştır. Fakat bu tip kataloglar artık kullanılmamaktadır. Bunların yerini basılı kütüphâne katalogları almıştır.
İngiltere'de British Museum'daki basılı eserlerin kataloğu olan Catalogue of the Printed Books of the British Museum 1881-1905 ve Fransa'da Millî Kütüphânedeki basılı eserlerin genel bir kataloğu olarak Catalogue Général des Livres İmpriés de la Bibliothèque Nationale basılı kütüphâne kataloglarıdır. Bu ikinci kataloğun 1897'de birinci cildi çıkmış ve 1955'e kadar 183 cildi yayımlanmıştır. Bu mânâda Türkiye'de de çeşitli yayınlar yapılmıştır. Bunlar arasında; İstanbul Kütüphânelerindeki Türkçe Hamseler Kataloğu (1962), İstanbul Kütüphânelerinde Türkçe Yazma Dîvânlar Katoloğu (1953-69, 4 cilt olarak), İstanbul Kitaplıkları Târih-Coğrafya Yazmaları Katalogları serisinden Türkçe Târih Yazmaları (11 kitap yayımlandı), İstanbul Belediye Kütüphânesi Alfabetik kataloğu (3 cilt), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphânesi Yazmalar Kataloğu (Arapça, Farsça, Türkçe olarak 7 cilt), Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu (yayımı devam etmektedir) vs. sayılabilir. Basılı kataloglar belli bir kütüphânede bulunan eserlerin, belli bir konuda yayımlanmış eserlerin veya belli bir yazarın eserlerinin çeşitli kütüphânelerde bulunduğu yeri gösterir ve eser hakkında bilgi verirler.
Kataloglar hazırlanırken belirli bazı kurallara uyulması gerekir. Bu kurallar millî ve milletlerarası nitelik taşırlar. Burada asıl gâye yazar adı ve kitap adı ile kitabın fizikî özelliklerinin fişe yazılmasında birliği sağlamaktır. Türkiye'de uzun seneler kullanılan; 1941 yılında yayımlanan Alfabetik kâtalog Kâideleri ile 1954'te yayımlanan Türk Kütüphaneleri İçin Bibliyografik Künyelerin Tespitinde ve Alfabetik Kataloğun Hazırlanmasında Uygulanacak Kâideler adlı bu iki eserden sonra bilginin evrenselleşmesi ve dışa açılma politikalarına uyarak milletlerarası katalog kâideleri benimsenmiştir. American Library Association tarafından hazırlanan Anglo American Cataloging Rules (Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları) milletlerarası bir hüviyet kazanmış ve neticede Türkiye de bu kuralları kabul etmiştir.
Ticârî sahada hazırlanan kataloglar da vardır. Ticârî katalog, tüccarın mallarını alıcılara en çekici biçimde tanıtmasını sağlar. Çeşitli sanâyi kuruluşları, dağıtım ve pazarlama yerleri, mallarını kolayca tanıtmak ve müşteriye bilgi vermek için çeşitli şekillerde katalog hazırlarlar. Eşya, oyuncak, elektrik malzemeleri katalogları gibi. Sergilerde teşhir edilen eserlerin kime âit olduğu ve mevcutlarını bildiren liste şeklindeki kitaplar da birer katalogdur. Kitapçı kataloglarında ise bir yayınevinin satışa arz ettiği kitapların listesi verilmiştir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.