Rehber | Kategoriler | Konular
JENNER, Edward
İngiliz hekim. 17 Mayıs 1749 da İngiltere'nin Gloucestershire, Berkeley şehrinde doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. Babası gibi papaz olan ağabeyi tarafından büyütüldü. İlkokulu bitirdikten sonra bir cerrahın yanında çırak olarak çalıştı. Çıraklık eğitimini tamamladıktan sonra Londra'ya giderek St. George Hastahânesinde çalışan John Hunter'in asistanı oldu. Biyoloji eğitimi ve deneylerine ek olarak cerrahi alanında da yetişti. Londra'da iki yıl kaldıktan sonra 1773'te taşra hekimliği yapmak üzere Berkeley'e döndü.
Müslüman-Türkler tarafından eskiden beri bilinen, tedâvi yolları ve aşısı uygulanan ?çiçek hastalığı? konusunda incelemeler yaptı. İnekten insana geçen ve nisbeten zararsız olan inek çiçeğini geçirenlerin, sonradan yeniden hastalıkla karşılaşsalar bile çiçek hastalığına yakalanmadıklarına dikkat etti. Hastalığın bu özelliğini düşünerek, ineklerde görülen çiçek hastalığının yalnız çiçeğe karşı koruma sağlamakla kalmayıp belli bir korunma mekanizması olarak kişiden kişiye aktarılabileceği neticesine vardı. 1796 da Sarah Nelmes adlı genç bir sütçü kızın parmaklarında yaptığı çiçek aşısı denemesinin sonuçlarını yazdığı bir makaleyle Royal Society'ye gönderdi. Fakat makalesi reddedildi. Bunun üzerine 1798'de, Müslüman-Türklerde çiçek hastalığı ve tedâvi usûlleriyle ilgili olarak uzun zamandır uygulanan bilgileri derledi. Kendi buluşu gibi göstererek İnek Çiçeği Olarak Bilinen Hastalığın Sebepleri ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme adlı kitabı yayınladı. Jenner'in çalışmaları üzerine ?çiçek aşısı? uygulaması Avrupa'ya ve Amerika'ya yayıldı. Böylece kısa zamanda meşhur olan Jenner bâzı ödüller aldı. Karısının 1815'te veremden ölmesinden sonra toplumdan uzak ve yalnız kaldı. 26 Ocak 1823'te Berkeley'de öldü.
Edward Jenner Batılılar tarafından haksız olarak çiçek aşısını bulan hekim olarak anlatılmaya çalışılıyorsa da gerçekte ?çiçek aşısı?nı bulanlar Müslüman-Türklerdir. Jenner henüz doğmamışken 1717'de Türkiye'de bulunan İngiliz elçisi Lord Montague'nin eşi Lady Mary W. Montague İstanbul'da çocuklarını çiçek hastalığına karşı aşılatmış ve bu tekniği İngiltere'ye yazmıştı. Madam Mentague Edirne'den Nisan 1717 târihinde Madam S.C'ye yazdığı uzun bir mektubun sonunda şunları bildirmişti:
?Kimsenin aşıdan öldüğü görülmemiş. Bu uygulamanın iyiliğine ben de o derece inanıyorum ki sevgili yavruma yaptırmaya karar verdim. Vatanımı çok sevdiğim için bu usûlün memleketimize girmesini istiyorum. Hekimlerimizin kendi çıkarlarını insanlığın iyiliğine fedâ edecek ve gelirlerinin önemli bir kısmının kaybolmasına râzı olacak derecede çalışacaklarına inansam bunu özellikle onlara yazmaktan çekinmezdim. Fakat aksine onları kızdırmaktan korkarım. Kendileriyle iyi geçinmemek pek tehlikeli olur. İhtimal ki İngiltere'ye döndüğümde onlara bir savaş açmak cüretinde bulunurum.?
Mentague'nin bu mektubu hiçbir iddiâ ile yok edilemeyecek derecede sağlam bir belgedir. Aşının Türkiye'den Avrupa'ya geçmesine de bu mektup sebeb olmuştu. Hıristiyanlığın en revaçta olduğu Ortaçağda ve tam bir zulmet diyârı olan Avrupa'da insanlar hastalıktan kırılıyordu. Çiçek hastalığının aşısı da batılılar tarafından bilinmiyordu. 1774'te Fransa Kralı Onbeşinci Louis çiçek hastalığından ölmüştü.
Berlin Prusya kraliyet eczâcısı ve hekim olan Casper Neuman'ın Almanca eserinde Türk tabâbet ve kültür târihi hakkında önemli bilgiler vardır. Çiçek aşısını ?Türkiye'de kullanılan çiçek aşısı metodu? deyimi ile anlatmaktadır. Çok uzun bir zamandan beri Türkler tarafından kullanılan çiçek aşısı, ancak 1700 yıllarından sonra İngiltere'de mahkumlarda denenmek sûretiyle kullanılmaya başlamıştır. Türk usûlü çiçek aşısı 1745'ten sonra İngiltere'den Rusya'ya, İsveç'ten İtalya'ya ve Fransa'ya kadar yayıldı. Bu yayılmanın yanı sıra 1796 yılında Edward Jenner, Vaccination şeklinde inekten alınarak insana aşılama usûlünü geliştirdi.
Türklerde çiçek aşısı; çiçek hastasının çiçek kabarcıklarından alınan iltihâbın, sağlam kimselerin derisi üzerinde açılan küçük çizik üzerine sürülmesi sûretiyle yapılıyordu. Jenner ise ineklerin memelerinde meydana gelen çiçek kabarcıklarından aldığı iltihâbı sağlam ineklere tatbik etmiştir. İnek aşısı olarak bilinen bu aşı usûlü Jenner tarafından ortaya konulmuştur. Jenner yeni usûlü tatbike başlayıncaya kadar Türk usûlü çiçek aşısı yapılıyordu. Dolayısıyla Jenner çiçek aşısını bulmamış, yeni bir usûlü ortaya çıkarmıştır. Yoksa çiçek aşısını bulan Jenner değil Türklerdir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.