Rehber | Kategoriler | Konular
LALA MUSTAFA PAşA
Kıbrıs Fâtihi, Kafkasya'nın fethinde İranla yapılan muhârebelerin muzaffer serdârı. Bosna eyâletinin Sokol (Sokolovici) köyünde doğdu. Sokullu Mehmed Paşanın akrabâsı, İkinci vezirliğe kadar yükselen Deli Hüsrev Paşanın kardeşidir. Ağabeyi Hüsrev Paşanın delâletiyle Yavuz Sultan Selim Han zamânında Enderûn-ı Hümâyûna alındı. Burada yüksek tahsil ve terbiyesini tamamladıktan sonra altı yıl Kânûnî Sultan Süleymân'ın berberbaşılığını yaptı. Sonra çaşnigîr ve bilâhare mîrâhûr (emîr-i âhûr) olarak Enderûnun yüksek memurluklarında bulundu.
1555 yılında Filistin-Safed Sancakbeyliğine gönderildi. Bir sene bu vazîfede kaldıktan sonra, Manisa Vâlisi Şehzâde Selim'in (İkinci Selim Han) lalalığına tâyin edildi. 14 Eylül 1560'ta önce Budin-Pojega Sancakbeyi, sonra da Van Beylerbeyi oldu. Erzurum, Halep ve Şam beylerbeyliklerinde de bulunan Lala Mustafa Paşa, 1567'de Yemen'de Zeydî imâmlarından Topal Mutahhar'ın isyân çıkarması üzerine, vezâret pâyesi verilerek bölgeye serdâr tâyin edildi. Mısır'da Yemen harekâtının hazırlıkları ile meşgûlken, yerine Koca Sinân Paşa tâyin edilip İstanbul'a çağrıldı ve altıncı vezîr olarak Dîvân-ı Hümâyûna girdi.
15 Mayıs 1570'de Kıbrıs'ın fethi ile görevlendirildi. 1570 Mayıs'ında adaya asker çıkardı. Önce Lefkoşe ve sonra Magosa'da yaptığı şiddetli çarpışmalar ve muhâsaradan sonra bir yıl içinde kaleyi fethetti. Anadolu Türklerini yerleştirip idârî teşkilâtı kurduktan sonra, 15 Eylül 1571'de adadan ayrıldı ve büyük karşılama merâsimi, gürleyen top sesleri arasında İstanbul'a geldi. (Bkz. Kıbrıs)
1578 yılında İran orduları tarafından ülkeleri istilâ edilen sünnî Dağıstan, Şirvan veGürcistan beylerinin ağır İran tazyikleri karşısında Osmanlı Devletinden yardım istemeleri veİran kuvvetlerinin Irâk'ta Osmanlı topraklarına tecâvüz ederek 29 Mayıs 1555 Amasya antlaşmasını bozmaları üzerine İran'a karşı harbe karar verildi. Dîvân-ı Hümâyûnda yapılan toplantı sonunda tecrübeli vezîr Lala Mustafa Paşa, İran Serdârı tâyin edildi.
5 Nisan 1578'de İstanbul'dan hareketle yola çıkan Lala Mustafa Paşa, orduyu Erzurum'da topladı. Bu arada Diyarbekir kışlağında bulunan Habeş ve Yemen fetihlerinin meşhur kumandanı, zamânın dehâ sâhibi ÖzdemiroğluOsman Paşayı da, mâiyetine aldı. Erzurum'dan hareketle Ardahan yolundan ilerleyen Osmanlı orduları; Çıldır, Koyungeçidi, Şamahı savaşlarında İran'a büyük darbeler vurarak Kuzey Âzerbaycan, Kafkasya ve Dağıstan'ı fethettiler (Bkz. İran Harpleri). 30 Eylül 1579'da Sokullu Mehmed Paşanın şehid edilmesi üzerine ikinci vezirliğe yükseltilip İstanbul'a çağrıldı. Bunun üzerine Koca Sinan Paşa İran Serdârı oldu.
İstanbul'a dönmesinden bir müddet sonra Sadrâzam Ahmed Paşa vefât edince vekîl-i saltanat ünvânıyla sadrâzam oldu. Üç ay dokuz gün sonra bu görevdeyken 7 Ağustos 1580'de vefât etti. Eyübsultan'da vefâtından bir müddet önce hazırlattığı mezarına defnedildi.
Yavuz Sultan Selim, Kânûnî Sultan Süleymân, İkinci Selim ve Üçüncü Murâd Han devirlerinde Osmanlı Devletine hizmet eden Lala Mustafa Paşa, ilk evliliğini Mısır Memlûk Hükümdârı Kansu Gavri'nin oğlu Mehmed Beyin kızı Fatma Hâtunla yaptı. Bu evliliğinden olan oğlu Mehmed Paşa, babasının vefâtından beş yıl önce Halep Beylerbeyi iken vefât etti. İkinci evliliğini Kânûnî Sultan Süleymân Hanın oğlu, Şehzâde Mehmed'in kızı Hümâ Sultan ile yaptı. Bu evliliğinden de Sultanzâde Abdülbâkî Bey isimli bir oğlu oldu.
Lala Mustafa Paşa; büyük bir kumandan, iyi bir devlet adamıydı. Osmanlı Devletinin en ihtişamlı devirlerinde, devlete yüksek kademelerde hizmet etme imkânını bulması, zekî ve iyi bir idâreci olduğunun en açık delîlidir. İlk büyük başarısını Kıbrıs Serdârlığında gösterdiğinden, Kıbrıs Fâtihi diye tanındı. İran Serdârlığında da büyük muvaffakiyetler sağladı. Peçevî İbrâhim Efendi, Târih'inde; ?İranlılar, ondan yedikleri dayağı hiçbir serdârdan yemediler!? diye başarılarını övmektedir.
Lala Mustafa Paşanın idâredeki hizmetleri kadar önemli olan diğer bir hizmeti de, Osmanlı Devletinin birçok yerini inanılmaz derecede, âbide ve hayır eserleriyle donatmasıdır. Başta Kıbrıs ve Kafkasya fetihlerindeki ganîmet hissesi olmak üzere, elde ettiği büyük serveti bu yolda harcadı. Konya'da Şehzâde Selim'in lalasıyken Ilgın'da câmi, bedesten, kervansaray, Erzurum'da beylerbeyi iken lala Mustafa Câmii, Şam'da beylerbeyi iken üç yüz altmış odalı Lala Paşa Hanı ve Hamamı, tekke, Kunaytira'da câmi ve imâret, Kıbrıs Seferi serdârlığında Lefkoşe'de açtığı hazret-i Ömer Câmiine vakıflar, İran Seferi serdârı iken Kars Tiflis'te yaptırdığı câmiler hayrâtından bâzılarıdır. Hicaz bölgesinde Mekke ve Medîne'de de bâzı hayrâtı vardır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.