Rehber | Kategoriler | Konular
KaNUN HüKMüNDE KARARNaME (KHK)
Alm. Notverordnung (f), Fr. Décret-loi (m), İng. Order-in-Council, (ABD) Executive order. Yasama organının (meclisin) konu, süre ve gâyeyi belirleyen bir yetki kânunu ile verdiği veya doğrudan doğruya Anayasa'dan aldığı yetkiye dayanarak hükümetin çıkardığı kânun gücüne sâhip bir kararnâme. Kânun Hükmündeki Kararnâme (KHK) de kararnâme çeşitlerinden biridir Bkz. Kararnâme). Fakat parlamentonun tasdikine sunuldukları için ve tasdik edildiklerinden kânun güç ve kuvvetindedirler. Yâni tatbikâtta, bir kânunun sâhib olduğu güç ve kuvvete mâliktir.
Hükümetlere böyle bir yetkinin verilmesinin sebebi, Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma usûlünün, kânun çıkarma usûlüne nazaran daha pratik ve kolay olmasıdır. Kânun çıkarılması, çok kalabalık olan meclislerin toplanmasının zorluğu, muhâlefetin engellemeleri vb. sebeplerle oldukça zaman almaktadır. Halbuki hayat şartları devamlı değiştiğinden hukukun buna cevap vermesi, çözüm yolları bulması gerekmektedir. İşte bu yüzden hükümetlere Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisi verilmek zorunda kalınmıştır. Zîra hükümetler meclislere nazaran daha çabuk toplanırlar, memleket meselelerine daha iyi hâkimdirler. 15-20 kişiden meydana geldikleri için daha çabuk karar alabilirler. Ayrıca muhâlefetin Kânun Hükmünde Kararnâme çıkmasını engellemesi söz konusu değildir. Bunun sonucu olarak memleket meseleleri kânunlara nazaran Kânun Hükmündeki Kararnâmelerle daha çabuk halledilebilmektedir.
Kânun Hükmündeki Kararnâme, hemen hemen bütün dünyâ devletlerinin Anayasalarında, özellikle demokratik parlamenter rejimlerde mevcut bulunmaktadır. Memleketimizde ilk defa çıkarılan 1876 târihli Kânun-i Esâsi'de (Anayasa'da) ?Muvakkat Kânun? adı altında (mad. 36) Kânun Hükmünde Kararnâme müessesesi mevcuttu. Fakat o günkü Jön Türkler veİttihat ve Terakki hükümetleri bu maddeyi istismâr ederek çok sayıda Kânun Hükmünde Kararnâme çıkardılar. Bu tatbikattan korkulduğu için 1921 ve 1924 târihli Teşkilat-ı Esâsiye Kânunları'nda (Anayasalarda) Kânun Hükmünde Kararnâme Müessesesine yer verilmedi. 1961 Anayasası yapıcıları zâten güçlü hükümetlerden korktukları için hükümetleri güçlü kılan Kânun Hükmünde Kararnâme yetkisini onlara vermediler. Fakat 1961 Anayasası'ndaki bu eksiklik 1971'de ortaya çıktı. Yapılan değişiklik sonucu yaklaşık 100 yıl sonra Kânun Hükmünde Kararnâmeler yeniden Türk Anayasa Hukûkuna girdi.
12 Eylül 1980 harekâtından sonra, Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisinin hükümet için çok önemli bir selâhiyet olduğu kabul edildi. Nitekim 1982 Anayasası'nda, Kânun Hükmünde Kararnâme müessesesi en geniş bir biçimde yer almaktadır. Bu Anayasa bir normal dönemde, bir de olağanüstü dönemde olmak üzere iki tip Kânun Hükmünde Kararnâme usûlü kabul etmiştir.
1982 Anayasası'nın 91. maddesine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisi verebilir. Fakat bâzı konularda hükümete Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisi verilemez. Bunlar temel haklar, kişi hakları ve siyâsî hak ve ödevlerdir. Ancak olağanüstü dönemlerde çıkarılan Kânun Hükmündeki Kararnâmeler bu konuları da düzenleyebilirler.
Meclis, hükümete yetki verdiği kânunda, çıkarılacak Kânun Hükmünde Kararnâme amacını, nelerle sınırlı olacağını, kullanma süresini ve bu süre içinde birden fazla Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarılıp çıkarılmayacağını belirler. Hükümet değişse de yeni gelen hükümet, eski hükümete verilen Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisinden faydalanır. Meclis, hükümete verdiği bu yetkiyi her zaman kaldırabilir.
Hükümete Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisi genellikle bir yıllık süre için verilmektedir; fakat bu Anayasa'da tesbit edilmiş bir süre değildir.
Kânun Hükmündeki Kararnâmeler, Resmî Gazete'de yayınlandıkları gün yürürlüğe girerler; fakat Kânun HükmündeKararnâmede yürürlük târihi olarak daha sonraki bir târih de gösterilebilir. Kânun Hükmünde Kararnâme yayınlanır yayınlanmaz Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Meclis bu kararnâmeleri diğer tasarılardan önce ve ivedilikle görüşür. Yayınlandıkları gün Meclis'in tasdikine sunulmayan kararnâmeler o gün yürürlükten kalkar. Meclis bir kararnâmeyi aynen kabul edebilir, değiştirerek kabul edebilir veya toptan reddedebilir.
1982 Anayasası hükümete olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde de kânun hükmünde kararnâme çıkarma yetkisi vermiştir. 121 ve 122. maddelerde bu tip Kânun Hükmünde Kararnâme düzenlenmiştir. Buna göre hükümet, her konuda düzenlemede bulunabilir. Yâni normal dönemde temel haklar, kişi hakları, siyâsî haklar ve ödevler konusunda Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarılamadığı halde bu dönemlerde çıkarılacak Kânun Hükmünde Kararnâmelerle bu konular düzenlenebilir. Bu kararnâmeler de Meclisin tasdikine sunulurlar.
Normal dönemlerde çıkarılacak kararnâmeler Başbakanın başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu tarafından çıkarıldığı halde, olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılacak Kânun Hükmündeki Kararnâmeleri, ancak Cumhurbaşkanının başkanlık edeceği Bakanlar Kurulu çıkarabilir.
Normal dönemlerde çıkarılan kararnâmelerin Anayasa'ya aykırılığı iddia edilirse, bunu Anayasa Mahkemesi denetler. Olağanüstü dönemlerde, sıkıyönetim ve savaş durumlarında çıkarılan kararnâmeler yargı denetimine tâbi değildirler.
Bugünkü hükümetler, Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarma yetkisinden oldukça istifâde etmektedirler. Nitekim 1971-1985 yılları arasında çıkarılan yaklaşık 200 kânun Hükmünde Kararnâmeden 34'ü 12Eylül 1980'den önceki hükûmetlere âit olduğu halde, geriye kalan 166 adet Kânun Hükmünde Kararnâme, 12 Eylül 1980-1 Ocak 1985 târihleri arasında çıkarılmıştır. Yâni yaklaşık 10 yıl içinde 34 Kânun Hükmünde Kararnâme çıkarıldığı halde, sonraki 5 yıllık sürede 166 adet Kânun Hükmünde Kararnâme yayınlanmıştır. 1991'e kadar çıkarılan Kânun Hükmünde Kararnâmelerin sayısı 400'den fazladır.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.